Η κρίση στον δυτικό κόσμο: η εσωτερική κρίση στις ΗΠΑ και η αυξανόμενη διαφοροποίηση ΗΠΑ – ΕΕ

Η αντιπαράθεση του Τραμπ με τους αντίπαλους του στις ΗΠΑ φαίνεται να παίρνει καινούργιες διαστάσεις και αυξανόμενα μοιάζει αμφίβολο αν θα μπορέσει να γεφυρωθεί το χάσμα [το οποίο προϋπήρχε και της εκλογής φυσικά, αλλά η εκλογή Τραμπ φαίνεται να το διεύρυνε και να το ανέδειξε και σε θεσμικό επίπεδο] αναμεσά σε διαφορετικές πτέρυγες της αμερικάνικης κοινωνίας, αλλά και ανάμεσα σε διαφορετικές πτέρυγες της ελίτ. Η εσωτερική ένταση, ωστόσο, δεν φαίνεται να εμποδίζει την ομάδα/κυβέρνηση Τραμπ να προχωρεί στις διεθνείς της σχέσεις, όπου η εικόνα φαίνεται να είναι πιο σαφής

Μια κυβέρνηση του χρηματιστικού κεφαλαίου, των στρατιωτικών και των συντηρητικών – αλλά με έντονη εσωτερική αντιπολίτευση: η ρήξη με το μηχανισμό νομιμοποίησης των ΜΜΕ και η αποτυχία ανατροπής του Obamacare

Ο Τραμπ εκλέγηκε ενάντια στα ΜΜΕ, αλλά και ενάντια στην χρηματιστικη-πολιτική ελίτ, η οποία φάνηκε να παθαίνει αποπληξία με την εκλογή του. Τα κωμικά θεάματα των αμερικανικών ΜΜΕ για δήθεν επέμβαση των Ρώσων στις αμερικάνικες εκλογές μάλλον έδειχναν την αδυναμία τους να καταλάβουν ότι έχασαν. Αν τα ΜΜΕ μιας χώρας, η οποία επεμβαίνει τις τελευταίες δεκαετίες παντού για να αποδεχθεί ή όχι εκλεγμένες κυβερνήσεις, φωνάζουν γιατί μια ρωσική τηλεόραση παρουσιάζει άλλες απόψεις από αυτές που προβάλει η πλειοψηφία των αμερικανικών ΜΜΕ, τότε προφανώς έχουμε μια αναγνώριση ήττας…

Ο Τραμπ, όμως, νίκησε τα ΜΜΕ και έφερε στην επιφάνεια μια μερίδα της κοινωνίας που έχασε από τα ΜΜΕ, αλλά στην πρακτική του δεν φάνηκε ακόμα να διαφέρει ουσιαστικά από ένα τυπικό συντηρητικό πρόεδρο. Ανακοίνωσε μέτρα ενάντια στους μετανάστες – και με το περίφημο τείχος στα σύνορα με το Μεξικό, αλλά και με την απαγόρευση εισόδου μεταναστών από μια σειρά από χώρες. Αυτός ο ρατσισμός ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων – και τουλάχιστον οι απαγορεύσεις εισόδου μπλοκαρίστηκαν από δικαστήρια. Έχει η αμερικανική κοινωνία περάσει σε μια σαφής μετα-ρατσιστική θέση σαν ηγεμονικη-πλειοψηξική θέση; Εν μέρει ο εσωτερικός ρατσισμός μετά την εκλογή Ομπάμα δεν θεωρείται ανεχτός. Όμως ο εξωτερικός ρατσισμός [ο οποίος υπήρχε και επί Μπους και επί Ρέιγκαν, αλλά και στην ευρύτερη αντιμετώπιση των αμερικανικών ΜΜΕ για άλλες χώρες – όπως λ.χ. Τώρα η Ρωσία και πιο πριν οι κοσμικές αραβικές χώρες] υπάρχει – και προφανώς ο Τραμπ τον χρησιμοποιεί για να συσπειρώσει τους συντηρητικούς οπαδούς του…

Στο ταξικό μέτωπο, η πολιτική του Τραμπ μέχρι τώρα [είχε υποσχεθεί και έργα υποδομών που θύμιζαν κεϋνσιανλή παρέμβαση, αλλά μέχρι τώρα δεν έγινε καμία σχετική κίνηση] και πάλι δεν φαίνεται να διαφοροποιείται από την ιστορική θέση των συντηρητικών, μετά το 1980, όταν άρχισαν να χειραγωγούνται από μερίδα του κεφαλαίου σε συνεργασία με την φανταμενταλιστική χριστιανική δεξιά: η υπόσχεση για θέσεις εργασίας φαίνεται ότι αφήνονται στην καλή προαίρεση του κεφαλαίου  προς το οποίο ο Τραμπ έκανε μια διπλή κίνηση: Υποσχέθηκε μαζική απορρύθμιση ιδιαίτερα στον τομέα της ενέργειας [άρα και της μόλυνσης], και διόρισε άτομα της εμπιστοσύνης του κεφαλαίου σε θέσεις κλειδιά. Ως ανταμοιβή, ενδεχομένως, το χρηματιστήριο σε αντίθεση με τα ΜΜΕ του κεφαλαίου, ανεβαίνει αυτήν την περίοδο , στηρίζοντας ένα κλίμα ευφορίας για την διακυβέρνηση Τραμπ. Όμως και εδώ ο Τραμπ είχε μια σημαντική απώλεια – απόσυρση του νομοσχέδιου του για το Obamacare έδειξε ότι οι αντιδράσεις των πολιτών [που αντελήφθησαν ότι οι προωθούμενες αλλαγές – για να καλοπιάσει η κυβέρνηση τους συντηρητικούς νεοφιλελεύθερους, θα είχαν σαφές κόστος για εκατομμύρια άτομα] αλλά και η απροθυμία των συντηρητικών να αναλάβουν το κόστος μιας κρίσης [αφού οι πολίτες έμαθαν ότι δικαιούνται, πώς θα το πείσει κάποιος τώρα ότι η αφαίρεση δικαιωμάτων στην υγεία είναι αποδεχτό;] ανάγκασαν την κυβέρνηση και τους ρεπουμπλικάνους να αναδιπλωθούν.

Ουσιαστικά και στις δυο περιπτώσεις, αυτό που μπλοκαρίστηκε [από τα δικαστήρια στο θέμα της μετανάστευσης και από τις αντιδράσεις των πολιτών, αλλά και τον φόβο των ρεπουμπλικάνων για τις αντιδράσεις, αλλά και τον εσωτερικό τους διχασμό] ήταν θεαματικές κινήσεις του Τραμπ, παρά κινήσεις ουσίας. Είχε κόστος γιατί φαίνεται ότι δεν μπορεί να κυβερνήσει όπως θέλει, αλλά μπορεί να ισχυριστεί ότι προσπάθησε. Ανάλογα πρόβλημα αντιμετωπίζει και με τον υποψήφιο στο Ανώτατο Δικαστήριο, όπου και πάλι εισηγήθηκε κάποιον για να ευχαριστήσει το εκλογικό του κοινό – και τώρα οι δημοκρατικοί απειλούν με μόνιμη καθυστέρηση τη διαδικασία…

Έτσι, ο διχασμός της κοινωνίας εκφράζεται τώρα και σε διχασμό σε θεσμικό επίπεδο..

Ο τομέας ωστόσο που μέχρι τώρα απλώς διαγράφεται, αλλά μπορεί να γίνει και εκρηκτικός αφορά στην απορρύθμιση των κανονισμών για το περιβάλλον. Αυτή η διάσταση από την μια έχει βαθιές ρίζες στην αμερικανική κοινωνία – αλλά από την άλλη, είναι και μια κίνηση που εκφράζει και τα οικονομικά συμφέροντα μερίδας του κεφαλαίου πίσω από την στήριξη του Τραμπ… Ήδη φαίνεται η άδεια για πέρασμα του αγωγού από την γη των ιθαγενών που αντιστάθηκαν στο Standing Rock.. Εκείνο το θέμα μπορεί να μην έγινε κεντρικό [όπως το μεταναστευτικό σαν θέμα ρατσισμού ή το ζήτημα του Obamacare] αλλά το οικολογικό μπορεί να πυροδοτήσει μια ευρύτερη αντιπαράθεση…

Μια εξωτερική πολιτική που αναγνωρίζει το τέλος των διεκδικήσεων ηγεμονίας;

Στην εξωτερική πολιτική, ο Τραμπ και το επιτελείο του φαίνονται να πατούν πιο σταθερά, αν και το που θα καταλήξουν είναι ακόμα ανοικτό… Παρά τις επιθέσεις των δημοκρατικών και των ΜΜΕ που φαίνονται, όντως, να επιστρέφουν σε ένα φτηνό μακαρθισμό αντι-ρωσικής υστερίας, η κυβέρνηση Τραμπ φαίνεται να καθορίζει τις πολιτικές της με βάση μια νέα προσέγγιση – ή θα μπορούσε να πει κανείς μια νέα αντίληψη για τη θέση της χώρας στο παγκόσμιο σύστημα. Ο πρώτος προϋπολογισμός του Τραμπ είναι ενδιαφέρον ως δείγμα.

Ακολουθώντας μια τυπική νεοφιλελεύθερη πολιτική ο προϋπολογισμός περιλαμβάνει περικοπές σε όλους τους τομείς, εκτός από τον στρατιωτικό τομέα [και τους συνακόλουθους – τις παροχές σε βετεράνους και την «εσωτερική ασφάλεια», που αναφέρεται στην παρακολούθηση στο εσωτερικό της χώρας]… Από εκεί και πέρα, οι μεγαλύτερες περικοπές αφορούν πρώτα από όλα τον τομέα οικολογικής προστασίας/ρύθμισης [ΕΡΑ] και μετά την παροχή «βοήθειας» σε ομάδες οργανώσεις κοκ σε διάφορες χώρες. Αυτός το τομέας που ανήκει σε αυτό που ονομάζεται soft power αποτελεί μέρος των προσπαθειών των ΗΠΑ να εξασφαλίσουν επιρροή [και στην ανάγκη να ανατρέπουν και κυβερνήσεις όπως στην Ουκρανία]… Με το να μειώνει ο Τραμπ την επιρροή αυτού του τομέα, ουσιαστικά επιβεβαιώνει την ευρύτερη θέση του – που εκφράστηκε και για το ΝΑΤΟ- ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν πια χρήματα για να εξαγοράζουν τις ελίτ ή συμφέροντα σε άλλες χώρες. Με πιο απλή διατύπωση – ο Τραμπ, κτίζοντας πάνω στο θυμό των αποκλεισμένων, ουσιαστικά παραδέχεται ότι οι ΗΠΑ δεν είναι πια ηγεμονική δύναμη, αλλά μια μεγάλη δύναμη, η οποία θα προσφέρει προστασία η συμμαχίες επιλεκτικά… Και αυτό είναι λογικό να προκαλεί και έντονες αντιδράσεις από εκείνη την πτέρυγα της ελίτ που επένδυε ακριβώς σε αυτήν την μορφή της αμερικάνικης εξωτερικής παρέμβασης για οικονομικά και άλλα κέρδη..

Αυτή η διάσταση της απόσυρσης των ΗΠΑ από τον ρόλο του ηγεμόνα είναι εκφραστικός και σε σχέση με το ΝΑΤΟ. Ο Τραμπ δεν έθιξε το θέμα μόνο προεκλογικά, αλλά και επίσημα στην συνάντηση με την Μέρκελ. Είπε με σαφήνεια ότι οι ΗΠΑ αναμένουν ότι η Γερμανία και οι ευρωπαίοι ευρύτερα θα πρέπει να αναλάβουν πολύ μεγαλύτερο μερίδιο από το κόστος της στρατιωτικής συμμαχίας. Αυτές οι κινήσεις πρέπει και πάλι να τοποθετηθούν στο πλαίσιο τους. Η δημιουργία της ΕΕ αντιμετωπίστηκε από τους αναλυτές ως ένας εν δυνάμει εναλλακτικός δυτικός πόλος εξουσίας. Όμως η ΕΕ, ως ένας ημιτελής πολιτικός θεσμός, δεν ανέπτυξε μια δική του πολιτική αυτονομία [πέρα ίσως από την αποστασιοποίηση από την εισβολή στο Ιράκ] – και οι ΗΠΑ ενθάρρυναν αυτήν την ημιτελή κίνηση αυτονόμησης [αυτόνομο νόμισμα και ενοποίηση, αλλά στη σκιά της στρατιωτικής δύναμης των ΗΠΑ] διατηρώντας έτσι την αυταπάτη της ηγεμονίας… Όμως, το κόστος αυξάνεται και το κέρδος φαίνεται λιγότερο του αναμενομένου. Έτσι και αλλιώς η ΕΕ δεν φαίνεται να μπορεί να ξεπεράσει τα εσωτερικά της προβλήματα, οπότε ο κίνδυνος του εναλλακτικού δυτικού πόλου δεν είναι άμεσος. Επίσης, η στρατηγική δημιουργίας αντιπαράθεσης με τη Ρωσία [που ενθάρρυνε η Νούλαντ και το κατεστημένο στο υπουργείο εξωτερικών] για να αυξηθεί η ευρωπαϊκή εξάρτηση από τις ΗΠΑ, φαίνεται να σπρώχνει τη Ρωσία σε πιο στενή συμμαχία με την Κίνα.

Και τώρα, πια, οι αναλυτές [όπως ο Κίσινγκερ] θεωρούν ότι το πραγματικό πρόβλημα για τις ΗΠΑ [έστω ως μεγάλη δύναμη και όχι ηγεμόνα πια] είναι η διαμόρφωση ενός ευρασιατικού μπλοκ. Και για αυτό η προσέγγιση με τη Ρωσία γίνεται επιτακτική. Και άρα, όπως είπε και ο Τραμπ, οι ευρωπαίοι θα πρέπει να αρχίζουν να πληρώνουν για την άμυνα τους..

Και αυτή η στροφή φάνηκε και με την ανακοίνωση της μη μετάβασης του Αμερικανού υπουργού εξωτερικών σε σύνοδο του ΝΑΤΟ για να είναι στις ΗΠΑ για συνάντηση με κινέζους αξιωματούχους, και μετά για επίσκεψη στη Μόσχα… Διορθωτικά ίσως ανακοινώθηκε ότι ο Τραμπ θα είναι σε σύσκεψη του ΝΑΤΟ, αλλά το νέο κλίμα πυροδοτεί ήδη στην Ευρώπη μια τάση αποσκίρτησης από την γερμανική ηγεμονία [και ο ίδιος ο Σόιμπλε, πια, δήλωσε ότι η ευρωπαϊκή ομοσπονδία δεν είναι εφικτή στο παρόν], αλλά και δυναμικές [ιδιαίτερα από σοσιαλδημοκράτες] που επιστρέφουν πια στην θέση για αυτόνομη Ευρώπη…

Σε αυτό το πλαίσιο, η εξωτερική πολιτική Τραμπ [που ήδη οδήγησε και σε ένα είδος ντε φάκτο συνεργασίας με την Ρωσία στη Συρία] δεν είναι απλώς κίνηση ικανοποίησης εσωτερικών [συντηρητικών ή μερίδων του κεφαλαίου] ακροατηρίων, αλλά και κίνηση αναγνώρισης  ιστορικών τάσεων που έχουν διατυπωθεί από καιρό. Από τα αριστερά ο Βαλλερστάιν προσδιόρισε το τέλος της αμερικάνικης ηγεμονίας από την δεκαετία του 1970. Από τα δεξιά ο Χάντιγκτον αναγνώρισε από τη δεκαετία του 1990 ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να παίζουν τον παγκόσμιο χωροφύλακα. Και τώρα ο Κίσινγκερ αναγνωρίζει, πια, ότι μετα την κρίση του 2008, οι τάσεις στο παγκόσμιο φαίνονται πια να  οδηγούν σε νέες μορφές συμμαχιών και δυναμικών… Και σε αυτό το νέο περιβάλλον, οι ΗΠΑ θα πρέπει να συμπεριφερθούν σαν μια παγκόσμια δύναμη – αλλά όχι σαν ηγεμόνας πια. Σαν δύναμη που προωθεί επιλεκτικές/στρατηγικές συμμαχίες. Σε αυτό το επίπεδο, η συνάντηση Τραμπ με τον κινέζο ηγέτη Xi Jinping, όπως και η διαμόρφωση των σχέσεων με την Μόσχα, θα είναι καθοριστικές για το «που φυσά ο άνεμος»…