Στο περιθώριο των ζωντανών πόλεων, τα νεκροταφεία

Ακόμα και σήμερα πολλοί Ελληνοκύπριοι και Ελληνοκύπριες νομίζουσι ότι τα ελληνοκυπριακά νεκροταφεία στα κατεχόμενα είναι κατεστραμμένα αλλά τα τουρκοκυπριακά στα εδάφη που ελέγχει η Δημοκρατία είναι διατηρημένα σαν καινούργια. Ένα νεκροταφείο που μπορεί κανείς εύκολα να δει είναι το νεκροταφείο των Τουρκοκυπρίων στο Μακέντζυ. Είναι πίσω περίπου, από ένα πολύ προβεβλημένο μνημείο για τους πεσόντες Έλληνες από τα ελληνικά αεροπλάνα που κατέρριψε η Εθνική Φρουρά το 1974. Μπορεί κάποιος εύκολα να το  δει, τρόπος του λέγειν με την έννοια ότι ευρίσκεται σε κεντρικό σημείο, αλλά πρέπει να περπατήσεις μέσα για να αντιληφθείς ότι πρόκειται για νεκροταφείο κι όχι για κάποιο μη καλλιεργημένο χωράφι, με τους τάφους κατεστραμμένους και τις πέτρες πεταμένες εδώ και εκεί.

Έτσι η πρωτοβουλία του Δήμου Λεμεσού να συντηρήσει ένα τουρκοκυπριακό  νεκροταφείο στη Λεμεσό έγινε δεκτή με συγκίνηση από αρκετό κόσμο στα κατεχόμενα και ίσως όχι μόνο. Στο μικρό νεκροταφείο των 23 τάφων του Τζαμιού του Αρναούτη είναι θαμμένοι μερικοί από τους νεκρούς του 74 κατά τις σκοτεινές όπως είπε ο δήμαρχος μέρες της ιστορίας μας.

Γνωρίσαμε στο παρελθόν ομάδες προσφύγων  που πάνε στα κατεχόμενα χωριά τους για να περιποιηθούν τα νεκροταφεία τους , πχ στη Γιαλούσα. Πρόκειται για νεκροταφεία διακόπηκε με μια έννοια η λειτουργία τους, δηλαδή δεν έχουν πεθαμένους ή πεθαμένες από μια μέρα και μετά. Ωστόσο συνεχίζουν επί της ουσίας να λειτουργούν αφού συνεχίζουν να φιλοξενούν πολλούς ενοίκους.

Άλλα νεκροταφεία δημιουργήθηκαν για να αντιστοιχήσουν στις μετακινήσεις των προσφύγων. Στον άγιο Επίκτητο για παράδειγμα έχει ιδρυθεί ένα νέο τουρκοκυπριακό νεκροταφείο γιατί το άλλο που εγκαταλείφθηκε τη δεκαετία του 50 ή του 60 ήταν πολύ μικρό. Στο νέο αυτό νεκροταφείο υπάρχουν χιλιάδες νέοι ένοικοι στην πλειοψηφία τους Αυδημιώτες. Είναι ένα επεκτατικό ας πούμε νεκροταφείο που γεμίζει γοργά, όσο οι ζωές που έρχονται και φεύγουν με ένα ρυθμό που οι πολιτικές και διανοητικές  ελίτ του τόπου αρνούνται να συλλάβουν.

Ένας μεξικάνος λογοτέχνης και δημοσιογράφος μάλιστα μπόρεσε σ' ένα μυθιστόρημα του, να βάλει όλους τους ενοίκους άνδρες γυναίκες και παιδιά να συζητούν μεταξύ τους για όσα τους αφορούσαν στη ζωή τους και το θάνατο τους για όλους τους αιώνες που υπήρξαν.

Ένα ερώτημα που θα μπορούσε ίσως κατ αναλογία κάποιος να θέσει είναι το τι θα μπορούσαν να πούνε οι ηρωϊκοί  πεθαμένοι να πουν αν άκουαν αυτά που λεν οι ζωντανοί πάνω στους τάφους τους κάθε αγωνιστική Κυριακή.

Είναι βέβαια δύσκολο να βρεθεί ο κατάλληλος λογοτέχνης αλλά  η σύσταση δύο εθνικών συμβουλίων από πεθαμένους θα μπορούσε να ήταν πολύ χρήσιμη για τους ζωντανούς. Λέμε  δύο συμβουλίων διότι έχουν ένα τέτοιο και οι Τουρκοκύπριοι.

Την εβδομάδα που πέρασε οι νεκροί της Αριστεράς είχαν την τιμητική τους  με αφορμή την σχετική έκδοση του βιβλίου του Μιχάλη Μιχαήλ. Οι τάφοι τους περιμένουν τα μνημεία που τους χρωστούν οι ζωντανοί. Συχνά είναι στα κατεχόμενα. Ένας απ, αυτούς περιμένει ταπεινά και επίμονα στις Γούφες.