Πρωτοβουλία για την ανέγερση μνημείου στον τάφο του Σάββα Μένοικου: του ανθρώπου που ονειρεύτηκε τον παράδεισο στην γη και τον δολοφόνησαν με λιθοβολισμό οι μασκοφόροι το 1958 για να θυμάται πάντα η ανθρωπότητα την αθλιότητα τους, και το έπος της αντίστασης αυτών που δεν υποτάσσονται στην δαιμονοποιηση… Η Μεγάλη Παρασκευή της κυπριακής μορφής του ο Χριστός Ξανασταυρωνεται…

«Τράβηξε μια τελευταία ρουφηξιά, πέταξε το τσιγάρο του και σηκώθηκε. Τ’ αποφάσισε. Αν είναι και τον περιμένουν, ας μην το βάλει στα πόδια. Να ξεκαθαρίσει το ζήτημα, σαν άντρας με άντρες. Καβαλίκεψε το ποδήλατο και πήρε τον κατήφορο…»

Γ. Φ. Πιερίδης, "Άουτο ντα φε", στην συλλογη διηγηματων "Σκληρά Χρόνια". Το διήγημα αναφέρεται στη δολοφονία του Μένοικου, του αριστερού προλεταριου που δολοφόνησαν με λιθοβολισμό στην αυλή της εκκλησίας του Λευκονοίκου, μασκοφόροι της ΕΟΚΑ το 1958

«Τζαι ήταν κοντά την δεύτερη σκλαφκιά σου να νικήσεις

τζαι οι σκούντροι της φτωχολογιιάς επαίξαν σε να σβήσεις

τζαι αντιί να σβήσεις, έφεξες….»

Παύλου Λιασίδη, «Σε γνωρίζω αγάπη», ποίημα αφιερωμένο στον «αγωνιστή της εργατιάς» Μιχάλη Πέτρου, που δολοφονήθηκε επίσης από μασκοφόρους έξω από τον σύλλογο των λαϊκών οργανώσεων στη Λύση το στις 21 Ιανουαρίου 1958.

Το πιο κάτω κείμενο γράφτηκε στα τέλη του Μάρτη με σκοπό να δημοσιευτεί στην επέτειο της δολοφονίας από τις αποικιακές αρχές 3 αριστερών διαδηλωτών στο Λευκονοικο το 1945 – και να συνδεθεί εκείνη η αντί-αποικιακή στιγμή με την αντίσταση και την δολοφονία του Μενοικου 13 χρόνια μετά…Τελικά αποφασίσαμε να αναβάλουμε την δημοσίευση. Όμως καθώς μπαίνουμε πια στο Μάιο [και ο Μάιος του 1958 ήταν ιστορικά η πρώτη μορφή βιαίας επίθεσης και απόπειρας δαιμονοποιησης της αριστεράς και σαν ταξικού αλλα και σαν δικοινοτικού κινήματος – σαν προοίμιο του αυταρχισμού που θα ακολουθούσε μέχρι το 1974] θεωρήσαμε ότι είναι η κατάλληλη στιγμή να δημοσιευτεί. Και σαν πρώτη αναφορά στο αφιέρωμα που προγραμματίζεται για την επέτειο της δολοφονίας του τον Μαιο..Αλλα και γιατί μπαίνοντας στην «Αγια εβδομάδα» των χριστιανών, η δολοφονία του Μενοικου στην αυλή της εκκλησίας του Λευκονοικου είναι μια κομβική στιγμή για να θυμίζει πως είναι η Μεγάλη Παρασκευή των ανθρώπων που ονειρεύτηκαν τον παράδεισο στην γη και το άλμα στον Ουρανό – και τους δολοφονησαν/δαιμονοποιησαν οι «σκουντροι της φτωχολογιάς»..Ο Καζαντζάκης κωδικοποίησε αυτήν την στιγμή στο "Ο Χριστός Ξανασταυρωνεται».. Ο Μενοικος έγραψε την κυπριακή μορφή αυτής της πανανθρώπινης Ιστορίας με το σώμα και την αντίσταση του…

Μια ομάδα φίλων επισκέφθηκε την περιοχή και βρήκε τον χώρο ταφής του Μένοικου με σπασμένο τον σταυρό. Αν και τα άτομα δεν ανήκουν στην θρησκευόμενη πτέρυγα της κοινωνίας, εντούτοις η αποκατάσταση του συμβόλου με το οποίο αφήκε, φάνηκε ως μια πρώτη μορφή απόδοσης τιμής σε αυτήν την μαγκιά, που δεν λύγισε μπροστά στους τραμπούκους, και τους υποχρέωσε να βγάλουν στην επιφάνεια την αθλιότητα τους, και να την καταγράψει ο Μένοικος με τη θυσία και το αίμα του για να μην ξεχάσει ποτέ κανείς. Άλλωστε οι τραμπούκοι, όταν δολοφονούσαν αθώους, είχαν και το θράσος να απαιτούν να μην θάβονται… Πού να καταλάβουν όσοι παπαγαλίζουν από Σοφοκλή και «Αντιγόνη»;

…γιατί μπαίνοντας στην «Αγια εβδομάδα» των χριστιανών, η δολοφονία του Μενοικου στην αυλή της εκκλησίας του Λευκονοικου είναι μια κομβική στιγμή για να θυμίζει πως είναι η Μεγάλη Παρασκευή των ανθρώπων που ονειρεύτηκαν τον παράδεισο στην γη και το άλμα στον Ουρανό – και τους δολοφονησαν/δαιμονοποιησαν οι «σκουντροι της φτωχολογιάς»..Ο Καζαντζάκης κωδικοποίησε αυτήν την στιγμή στο "Ο Χριστός Ξανασταυρωνεται».. Ο Μενοικος έγραψε την κυπριακή μορφή αυτής της πανανθρώπινης Ιστορίας με το σώμα και την αντίσταση του…

Αλλά θα πρέπει να οικοδομηθεί στον εκεί χώρο, και ένα κοσμικό μνημείο με αναφορά στην ιστορική συνεισφορά της μαγκιάς, και της ταξικής συνείδησης του Σάββα… και στην αντίσταση που εξέφρασε η στάση του – και τόσων άλλων, που έγιναν στόχος επίθεσης τότε..

Ήταν το κυπριακό μη βίαιο No Pasaran …

Η δολοφονια..οταν οι τραμπούκοι …..

Ο Σάββας Μένοικος δολοφονήθηκε από μασκοφόρους της ΕΟΚΑ στις 23 Μαΐου του 1958. Το ίδιο βράδυ, δολοφονήθηκε και ο Μάτσουκος – ο οποίος ως οδηγός έπαιρνε αριστερούς εργάτες στη δουλειά τους. Λέγεται ότι του έβγαλαν τα μάτια. Ενδεικτικό των σκληρών καιρών, αλλά και των εγκλημάτων για τα οποία δεν έχει υπάρξει καν απολογία. Όμως, η δολοφονία του Μενοίκου έχει γίνει σύμβολο – και της αθλιότητας, αλλά και του ήθους της αντίστασης την οποία εκφράζει η στάση του. Δολοφονήθηκε με λιθοβολισμό στην αυλή της εκκλησίας του Λευκονοίκου. Οι μασκοφόροι της ΕΟΚΑ δεν είχαν καν το ήθος να αναμετρηθούν σαν άντρες ένας προς ένα. Ήταν πολλοί και ένοπλοι – έτσι τον αιχμαλώτισαν και αφού τον έδεσαν σε ένα πλάτανο που ήταν στον περίγυρο της εκκλησίας, μάζεψαν μερικά παιδιά, δικά τους, και τον σκότωσαν με λιθοβολισμό. Εκεί στην αυλή της εκκλησίας. Δεν ήταν ο ΙΣΙΣ. Ήταν μασκοφόροι σε μια περιοχή στην οποία φαίνεται να έκανε κουμάντο ο Παπαφώτης – και το ταξικό μίσος. Γιατί η δολοφονία αριστερών δεν είχε ως στόχο μόνο την τρομοκράτηση της αριστεράς, ως πολιτική παράταξη, αλλά και την επιβολή ενός καθεστώτος ενάντια στους εργαζόμενους που αντιστέκονταν στην προσπάθεια να επιβληθεί η ΕΟΚΑ ως είδος πρωίμου κράτους της δεξιάς – πριν καν καθιερωθεί η ανεξαρτησία. Η προσπάθεια τρομοκράτησης ξεκίνησε, φυσικά, από περιοχές, όπου η αριστερά ήταν μειοψηφία, αλλά ο στόχος του Γρίβα ήταν σαφής και καταγεγραμμένος στις επιστολές που δημοσίευσαν μετά οι συνεργάτες του – όπως ο Παπαγεωργίου. Ήθελε να εξαφανίσει την αριστερά ως δύναμη. Και οι μασκοφόροι κατηγορούσαν τους αριστερούς ως «συντεχνιακούς». Είναι για αυτό που ο Λιασίδης στο επικό ποίημα του, για τον δολοφονία του Μ. Πέτρου, τον Γενάρη του 1958, κωδικοποίησε τη βία την μασκοφόρων σαν επίθεση των "σκούντρων της φτωχολογιάς" ενάντια στην ιστορική εξέγερση που συνέβαινε τότε σε ολόκληρη την κυπριακή κοινωνία…

Ο στόχος ήταν η δαιμονοποιηση και ο εκφοβισμός…

Οι μασκοφόροι δεν εξέφραζαν όλη την δεξιά. Οι εφημερίδες εκείνης της παράταξης φάνηκαν να παγώνουν, όταν μαθεύτηκε η δολοφονία – λιθοβολισμός.. Και το έγκλημα του Μένοικου; – κατηγορείτο βασικά ότι δεν υπάκουε την ΕΟΚΑ, και η συγκεκριμένη κατηγορία ήταν ότι χαστούκισε παιδιά εθνικοφρόνων που είχαν διαμάχη με ένα δικό του παιδί.. Υπερασπίστηκε το παιδί του – και πέθανε για αυτό. Ή πέθανε επειδή αρνιόταν να υπογράψει «πρωτοκόλλα» της ΕΟΚΑ που αναγνώριζαν αλάθητο και απόλυτη πολιτική εξουσιοδότηση στην εκκλησία [τότε ειρωνικά στο Μακάριο], ή αρνιόταν να δεχτεί την ΕΟΚΑ ως αυταρχική εξουσία.. Στη Λύση και την Κώμα του Γιαλού τον Γενάρη, είχαν δολοφονηθεί οι Πέτρου και Ττοφαρής γιατί αρνήθηκαν να κλείσουν τους τοπικούς συλλόγους οι αριστεροί..Το είδος της δολοφονίας του Μενοίκου, και του Μάτσουκου [ήταν η επόμενη διπλή δολοφονία μετά τον Γενάρη] φαινόταν να έχει ως στόχο την τρομοκράτηση..

Ο Μενοικος δολοφονήθηκε γιατί δεν σιωπησε..Γιατι αρνιόταν να ζήσει γονατιστός, γιατί δεν πίστευε τα παραμυθία της εξουσίας …

Ο Μένοικος δεν σιώπησε.. Αντιστάθηκε από τότε σε ένα αυταρχισμό που είχε μερίδα της ΕΟΚΑ και ο οποίος θα επανεμφανιζόταν 14 χρόνια μετά, το 1972-4 με την βία της ΕΟΚΑ Β… Εκεί, το 1958, ήταν οι πρώτοι νεκροί της δημοκρατίας.. Της άοπλης δημοκρατικής αντίστασης ενάντια στην αυταρχική επιβολή που δεν ήθελε τη συμμετοχή της πλειοψηφίας και ιδιαίτερα των φτωχών και των διαφωνούντων στην πολιτική - και στη διαμόρφωση των εξελίξεων, όπως έγραφε και ο Γρίβας..

Μια κοινότητα όπου το ταξικό μίσος παρήγαγε το έγκλημα…Αλλα ευτυχώς δεν ήταν όλοι ετσι..Ετσι άντεξε η κυπριακη κοινωνια χωρίς εμφύλιο την δεκαετία του 1940..Μετα μερικοί έκαναν και εισαγωγές νευρώσεων…

Το Λευκόνοικο δεν ήταν τυχαία κωμόπολη.. Ο χώρος από όπου ξεκίνησε το συνεργατικό κίνημα φαίνεται ότι είχε μια έντονη ιστορία πόλωσης τη δεκαετία του 1940.. Είναι εκεί, στο Λευκόνοικο, που η αποικιακή αστυνομία πυροβόλησε μια αντί-αποικιακή διαδήλωση αριστερών στις 25 Μαρτίου 1945, και σκότωσε 3 άτομα. Τα οποία θα έπρεπε να τιμώνται ως οι πρώτοι νεκροί του αντί-αποικιακού αγώνα που όντως ξεκίνησε αμέσως μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Αλλά αυτό λογοκρίνεται στον ηγεμονικό λόγο, όπου κυριαρχεί ακόμα η προσπάθεια συγκάλυψης της συνεργασίας της δεξιάς με τον αποικιακό λόγο και πρακτική την δεκαετία του 1940. Αλλά ακριβώς επειδή η διαμάχη ξεκίνησε και πάλι από τον αυταρχισμό της δεξιάς – όταν ένοιωθε ότι κινδύνευε η εξουσία της: οι δεξιοί είχαν αρνηθεί σε εκπρόσωπο της αριστεράς να μιλήσει στην εκδήλωση στην εκκλησία για την επέτειο της ελληνικής επανάστασης. Σε μια περίοδο, μόλις μήνες μετά τα Δεκεμβριανά στην Ελλάδα, ήταν σαφές ότι στην Κύπρο υπήρχαν δυο απτικές για το τί έγινε και ποιά ήταν η «πραγματική» Ελλάδα. Αλλά η δεξιά ήθελε να ακούγεται μόνο η δική της φωνή. Έτσι, απέκλεισε την αριστερά [4 χρόνια μετά, στις ίδιες περιοχές, κάποιοι θα φώναζαν «έξω οι κομμουνιστές από τα γήπεδά μας»]. Και όταν η αριστερά έκανε πορείας του δρόμους, η αποικιακή αστυνομία πυροβόλησε.. Τυχαία; Δεν είχε γίνει κάτι τέτοιο σε πολλές άλλες εκδηλώσεις τα προηγούμενα χρόνια.. Αλλά προφανώς οι άγγλοι αναζητούσαν και μια πρόκληση για να επιβάλουν καταστολή της αριστεράς. Προσπάθησαν – τον Απρίλιο, μερικές εβδομάδες μετά την σφαγή στη διαδήλωση του Λευκονοίκου, η αποικιακή διοίκηση έκλεισε την τοπική αριστερή εφημερίδα στο Βαρώσι, την Ανόρθωση. Και στις αρχές Μαΐου, ενώ έπεφτε το Βερολίνο, οι αποικιακές δυνάμεις στην Κύπρο είχαν άλλες έγνοιες. Συνέλαβαν την ηγεσία των αριστερών συντεχνιών. Αλλά δεν τα κατάφεραν. Γιατί η τοπική αριστερά κινήθηκε επιτυχημένα στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο, αλλά και γιατί μια μεγάλη μερίδα των δεξιών και των κεντρώων δεν ακολούθησαν την ταύτιση με την βρετανική βία – ή μετά την ακροδεξιά.. Γιατί και οι δυο [βρετανική και ακροδεξιά βία] είχαν κοινό στόχο - και η κωδικοποίησή της στον Γρίβα δεν είναι, φυσικά, τυχαία.

Και η αντίσταση δεν ήταν απλά διαφωνια..αλλα και ξέσπασμα στους δρόμους…

Και αξίζει να αναφερθεί ως συμβολική κατάληξη ότι ο Σάββας Μένοικος ήταν περαστικός από το Λευκόνοικο – κατοικούσε στις Γούφες, που ήταν δικοινοτικός συνοικισμός. Δεν σκοτώθηκε από τη δικοινοτική βία, αλλά από τον πρόδρομό της. Και η θυσία του, η μαγκιά να πάει να τα βάλει μαζί τους και να μην φύγει, έγινε σύμβολο αντίστασης.. Η οργή των αριστερών μαζών στις πόλεις τις επόμενες μέρες ήταν έντονη.. Και σε ένα φυλλάδιο που κυκλοφορούσε τότε ήταν σαφής η οργή - απειλούσε με ταξικά αντίποινα:

«Για κάθε δάκτυλο που θα χάνει ένας τίμιος λαϊκός αγωνιστής πρέπει και θα ξεκαθαρίζουμε δέκα, θα δίνουμε φωτιές ακόμα στα καταστήματα τους, στα σπίτια τους για να μάθουν να σέβονται τον λαό..»

Και το ηθος της άλλης ΕΟΚΑ – ο Ματσης απέναντι στην αθλιότητα…

Παρέβηκε δυναμικά ο Μακάριος και άλλοι ηγέτες της δεξιάς. Και μέσα στην ίδια την ΕΟΚΑ υπήρχε μια απροθυμία από σημαντικά στελέχη να ακολουθήσουν τον Γρίβα. Ο Αυξeντιου, ο οποίος είχε σκοτωθεί ένα χρόνο πριν την μεγάλη επίθεση ενάντια στην αριστερά, εθεωρείτο από τους ηγέτες της ΕΟΚΑ που δεν ακολουθούσαν την υστερία – και «προστάτευαν» τους αριστερούς… Ο πατέρας του φέρεται να συμμετείχε στην κηδεία του Πέτρου στην Λύση – παρά τη στάση της τοπικής δεξιάς. Αλλά η πιο γνωστή περίπτωση είναι σαφώς του Μάτση. Του οποίου η γραφή τεκμηριώνει και μια άλλη τοπική διάσταση της ΕΟΚΑ, σαν εξέγερση της δεξιάς νεολαίας ενάντια στην συνεργασία των ενήλικων της παράταξης τους με την αποικιοκρατια.[[1]] Και αυτή η μερίδα, δεν χώριζε τον κόσμο σε αριστερούς και δεξιούς, έλληνες τούρκους, όπως το έθεσε με αποφασιστική σαφήνεια ο Μάτσης – και τόσο επίκαιρα ακόμα και σήμερα, που συζητούνται τρόποι ανταλλαγής περιουσιών για να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία της χώρας, η ελευθερία της..

«…δεν με νοιάζει αν τούτη την γη της πατούν, έλληνες για τούρκοι, η εβραίοι.. φτάνει να είναι ..ελεύθεροι…»

Αυτή είναι η φωνή που εκφράζει σήμερα η μορφή του Τάκη Χατζηδημητρίου…

Περιορίστηκαν οι επιθέσεις μετά την αντίδραση των αριστερών μαζών, αλλά και των νούσιμων της δεξιάς και του κέντρου. Άντεξε το ταξικό κίνημα. Αλλά απέκτησε και η αριστερά μια πρώιμη εμπειρία για τα όσα θα ακολουθούσαν μετά το 1960 – και τότε η ακροδεξιά βία στράφηκε φυσικά και σε όλους τους υπόλοιπους…

Και ήρθε, πια, η ώρα του Μενοίκου να δικαιωθεί ως ιστορική μορφή – άλλωστε είναι ίσως από τα λίγα επεισόδια της ΕΟΚΑ που έχουν κωδικοποιηθεί τόσο έντονα στην λογοτεχνία – ως είδος συμβολου για την υπόγεια κοινωνική μνήμη… Γιατί εκείνη η δολοφονία, η αθλιότητα των δειλών, ξύπνησε αρκετούς…

Ήταν το κυπριακό μη βίαιο No Pasaran

Υ.Γ. Ο Πλάτανος, όπου έγινε το έγκλημα είναι κομμένος και από ότι φαίνεται κόπηκε μετά το 1974. Ποιά διαίσθηση άραγε έκανε κάποιους να κόψουν αυτό το σημείο της ντροπής;

[1] . Ο Π. Ιωαννιδης λ.χ. όχι μόνο έκανε εκστρατείες για να κάνουν οι αποικιοκράτες εκκαθαρίσεις αριστερών από τα σχολεία και αλλού, αλλα χωρίς ντροπή έγραφε: «Να αρχίσει η ερευνά δια τα πολιτικά φρονήματα των Άγγλων τμηματαρχών και κατόπιν των ιθαγενων..Να γίνει λοιπόν η εκκαθάρισης μεταξύ υπαλλήλων και διδάσκαλων…» [20/3/1948].. «..Να διοικεί η Αγγλία μόνη και υπευθύνως. Έστω και με κυβερνήτες τους Στορς και Παλμερ. Ουδέποτε όμως «εξουσία στα χέρια του λαού»..[10/4/1948]