Η αψιμαχία/κατάρριψη ρωσικού αεροπλάνου στα σύνορα Συρίας – Τουρκίας και η αναγνώριση της Ρωσίας ως κεντρικός παίκτης στην περιοχή..

Βλέποντας κανείς τη ροή των εξελίξεων μετά την κατάρριψη του ρωσικού αεροπλάνου από τουρκικό, είναι δύσκολο να μην καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αν έγινε σκόπιμα, τότε θα πρέπει να ήταν το μπούμερανγκ της χρονιάς. Η πρώτη εικόνα μετά την κατάρριψη φαινόταν να δείχνει μια προσπάθεια από την Τουρκία, ίσως και σε συνεργασία με άλλους [ΗΠΑ, Βρετανία; Σαουδική Αραβία] να προκαλέσουν μια μετατόπιση στο κλίμα μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι και την αναγνώριση ότι η Ρωσία ήταν βασικός σύμμαχος ενάντια στο ισλαμικό κράτος. Μια κίνηση που τουλάχιστον για την Τουρκία, αλλά και τη Σαουδική Αραβία, που έμμεσα φαίνονται να είχαν/έχουν σχέσεις ή ανοχή απέναντι στο Ισλαμικό κράτος, θα μπορούσε να στοχεύει  στην αναδημιουργία ενός νέου ρήγματος Ρωσίας-δυτικών στο μπλοκ των δυνάμεων ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος. Έτσι, αμέσως, η Τουρκία κατέφυγε στο ΝΑΤΟ, ελπίζοντας σε ένα δυνατό ψήφισμα, αφού και οι ΗΠΑ και η Βρετανία φαίνονταν να δυσφορούν για τον κεντρικό ρόλο που φαινόταν να αποκτά η Ρωσία στην όλη συριακή υπόθεση μετά το Παρίσι.

 Η Τουρκία υπό πίεση: η στρατιωτική ήττα των σύμμαχων της βόρειας Συρίας και η ανάδυση μιας άβολης πραγματικότητας μετά τον πόλεμο – η ντε φάκτο κουρδική αυτονομία και η Ρωσική παρουσία..

Υπάρχει βέβαια και η πιθανότητα η Τουρκία να αντέδρασε μόνη της ως ένα είδος έκφρασης δυσφορίας ή προσπάθειας να ανακόψει αρνητικές εξελίξεις: τις μέρες πριν την κατάρριψη του ρωσικού αεροπλάνου, οι ειδήσεις από το στρατιωτικό μέτωπο, ανέφεραν μια προέλαση του συριακού στρατού προς τα τούρκικα σύνορα βόρεια της Λατάκειας, και αυτό σε συνάρτηση με την προέλαση προς το Χαλέπι, σήμαινε και την ήττα των συμμάχων της Τουρκίας. Ιδιαίτερα των τουρκομάνων, όπως αποδείχτηκε. Το κέντρο βάρους της στρατιωτικής αντιπαράθεσης μεταφέρεται αναπόφευκτα στις περιοχές μεταξύ Χαλεπιού και της περιοχής της Λατάκειας που δρουν οι τουρκομάνοι, αλλά και διάφορες ισλαμικές οργανώσεις [υπάρχουν και ισλαμικές οργανώσεις των τουρκομανων]. Σε αυτήν την περιοχή φαίνεται να έχουν μαζευτεί και διεθνείς ισλαμιστικές εθελοντικές δομές 

…πώς μπορεί μια οργάνωση που λειτουργεί βασικά στην έρημο μεταξύ Ιράκ και Συρίας να κάνει εμπόριο εκατομμυρίων σε πωλήσεις πετρελαίου; Όταν η Ρωσία πέρασε από τη φραστική επίθεση στην πρακτική, η εικόνα ήταν σαφής: οι ρώσοι βομβάρδισαν μια πομπή βυτιοφόρων που μετέφεραν πετρέλαιο από τη Συρία προς την Τουρκία για εξαγωγή.

Η περιοχή από τη Λαττάκεια μέχρι το Χαλέπι είναι πολύ σημαντική και είναι η περιοχή στην οποία ζούσαν τουρκομανικοί πληθυσμοί. Τώρα όμως στα βουνά της περιοχής υπάρχουν άνω των 10 ισλαμιστικών/τζιχαντιστικών οργανώσεων – εν μέρει είναι εκείνες τις οποίες προσπαθούν οι δυτικοί και η Τουρκία να παρουσιάσουν ως «μετριοπαθείς», μετά την αποτυχία του «στρατού της ελεύθερης Συρίας», ο οποίος αποδείχτηκε μέρος των συγκοινωνούντων δοχείων που τελικά οδηγούν είτε στην τοπική Αλ Κάιντα [Αλ Νούσρα] είτε στο Ισλαμικό Κράτος/ΙΣΙΣ. Σε αυτή την περιοχή κουβαλήθηκαν Τσετσένοι, Καυκάσιοι, Ουϊγούροι, Λύβιοι, Μαροκινοί και Σαουδάραβες τζιχαντιστές, διασπάσεις της Αλ Κάϊντα. Οι τουρκομάνοι δε δημιούργησαν, επίσης, 2 τέτοιες οργανώσεις και συμμαχούν με την Αλ Νούρσα. Η ηγεσία αυτών των οργανώσεων φαίνεται να είναι καθοδηγούμενη από την Τουρκία. Είναι σε αυτό το πλαίσιο που πρέπει να ερμηνευθεί και η δήλωση του ρώσου πρέσβη στην Κύπρο για το ότι ο εκτελεστής του πιλότου ήταν «Γκρίζος Λύκος» δεν ήταν τυχαία – σε σχετικά βίντεο, η προφορά που μιλούν στα τουρκικά δεν έχει καμιά σχέση με τουρκομάνους – είναι κανονικά τουρκικά της Ανατολίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η στρατιωτική επιχείρηση του συριακού στρατού και της ρωσικής αεροπορίας πρέπει να ειδωθεί και στα πλαίσια των συζητήσεων για κατάπαυση του πυρός και ανακωχή, έτσι ώστε να εστιαστεί η επίθεση στο ισλαμικό κράτος. Όπως, όμως, έχουν διαμορφωθεί τα δεδομένα, η Τουρκία δεν φαίνεται να έχει πια γερές προσβάσεις στη Συρία και η προέλαση του συριακού στρατού την οδηγεί σε αδιέξοδο – ακόμα και με φόντο τις συζητήσεις για ειρηνευτικό σχέδιο στις οποίες και πάλι η Μόσχα έχει κεντρικό ρόλο. Ταυτόχρονα, η ενίσχυση της κουρδικής ταυτότητας και περιοχής [ήδη οι κούρδοι είχαν ανοίξει διπλωματικό γραφείο στην Μόσχα] η οποία θα είναι αναπόσταστα μέρος της «λύσης» λειτουργεί ως η βαθύτερη αποτυχία της τούρκικης πολιτικής στο συριακό – κατάφερε να δημιουργήσει, ως απρόσμενη συνέπεια των επιθέσεων και της προσπάθειας υπονόμευσης της συριακής κυβέρνησης, ένα πρότυπο κουρδικό μοντέλο που βασίζεται στην αριστερή κουρδική τάση [του ΠΚΚ και των τοπικών συριακών παραδόσεων].

Η ρωσική κίνηση προς την Τεχεράνη και τον σιητικο άξονα

Ταυτόχρονα, εκείνες τις μέρες ο Πούτιν είχε επισκεφθεί το Ιράν, εμπεδώνοντας τη συμμαχία των δυο χωρών, Ιράν- Ρωσίας στα της Μέσης Ανατολής. Ήδη μετά την ανατίναξη, όπως αποδείχτηκε, του ρωσικού εμπορικού αεροπλάνου στο Σινά, η Ρωσία είχε υιοθετήσει μια πιο σκληρή στάση απέναντι στη Σαουδική Αραβία [τις μυστικές υπηρεσίες της οποίας υποψιάζονται πολλοί και για την έκρηξη και για την χρηματοδότηση του Ισλαμικού Κράτους]. Άρα η προσέγγιση Μόσχας – Τεχεράνης ήταν και μια απάντηση στη Σαουδική Αραβία. Αλλά ήταν και μια δημόσια δήλωση ότι η Ρωσία μπορούσε να κτυπά στόχους στη Συρία, όχι μόνο από την Κασπία, ή από την βάση της στην Λατάκεια, αλλά και με αεροπορικές πτήσεις μέσω Ιράν-Ιράκ. Ο σιητικός άξονας τον οποίο φλέρταρε [και δημιούργησε μέσω της εισβολής στο Ιράκ οι ΗΠΑ] εμφανιζόταν ως σύμμαχος του στρατηγικού αντίπαλου και των ΗΠΑ και των σουνιτικών ισλαμικών [σε διαφορετικά επίπεδα, φυσικά] καθεστώτων.

Μια απόπειρα ανακατασκευής ρήγματος μεταξύ Δύσης και Μόσχας που έμεινε μετέωρο και έκανε τον Ερντογάν να αναδιπλωθεί… εκφράζοντας «λύπη»…

Η συνέχεια, μετά την κατάρριψη του ρωσικού αεροπλάνου ήταν, όμως, απρόσμενη αν η κίνηση στόχευε στη Ρωσία. Το ΝΑΤΟ, ναι μεν διαβεβαίωσε την Τουρκία ότι στήριζε τα σύνορά της κλπ, αλλά η ανακοίνωση ήταν απλώς μια δήλωση αξιωματούχου που καλούσε σε ηπιότερους τόνους. Έμμεσα, αλλά σαφώς το ΝΑΤΟ τοποθετούσε τον εαυτό του στο ενδιάμεσο Ρωσίας - Τουρκίας. Η σύγκριση με τις ανακοινώσεις του ΝΑΤΟ μόλις πριν λίγο καιρό, όταν άρχισαν οι ρωσικοί βομβαρδισμοί στη Συρία ήταν εντυπωσιακή. Όπως φάνηκε από διαρροές μέσα στη σύνοδο του ΝΑΤΟ υπήρχαν έντονες απορίες ή και διαφωνίες [«what in the name of God were you thinking about?» φέρεται να είπε κάποιος στην τούρκικη αποστολή] με την τούρκικη στάση. Από την άλλη, ο Πούτιν με σιγουριά [και από το γεγονός ότι όντως το αεροπλάνο καταρρίφθηκε στο έδαφος της Συρίας] ήταν σαφής και καυστικός, ονομάζοντας την Τουρκία κράτος που συνεργαζόταν με το Ισλαμικό Κράτος. Ο Ερντογάν φάνηκε να αναδιπλώνεται. Ήταν σαφές ότι στην δυτική Ευρώπη η Ρωσία δεν ήταν, πια, ο εχθρός – και αυτήν τη θέση την εξέφραζε η Γαλλία που φαίνεται να καθορίζει αυτήν την περίοδο μια νέα στάση, αλλά και την ηγεμονική ευρωπαϊκή στάση. Ούτε καν οι Βρετανοί τόλμησαν να διαφοροποιηθούν έντονα.

Ευρύτερα, ο Ερντογάν είχε κάνει όλες τις προσπάθειες του για αυτονόμηση από τη Δύση, κτίζοντας πάνω σε σχέσεις με άλλους τοπικούς παράγοντες. Έτσι, είχε σχέσεις και με το Ιράν, αλλά ανέπτυξε και σχέσεις με την Ρωσία. Η Ρωσία είναι βασικός παίκτης στα σχέδια της τούρκικης ηγεσίας για μετατροπή της χώρας σε ενεργειακό κόμβο. Και αν κάποτε υπήρχαν πιθανότητες και για ελεγχόμενο από τη Δύση αγωγό, αυτές οι πιθανότητες φαίνονται να μειώνονται. Η Ρωσία παραμένει ο μεγάλος ενεργειακός παίκτης. Και ο Ερντογάν είχε αποστασιοποιηθεί αρκετά από τις ΗΠΑ

Η πρόκληση φαινόταν, όχι μόνο να πέφτει στο κενό, αλλά και να ενισχύει τη ρωσική θέση. Εν μέρει ίσως και γιατί το σοκ από το Παρίσι έχει ενδυναμώσει και τις φωνές πέρα από τα ελεγχόμενα ΜΜΕ, που θέτουν τα λογοκρινόμενα ζητήματα – πώς μπορεί μια οργάνωση που λειτουργεί βασικά στην έρημο μεταξύ Ιράκ και Συρίας να κάνει εμπόριο εκατομμυρίων σε πωλήσεις πετρελαίου; Όταν η Ρωσία πέρασε από τη φραστική επίθεση στην πρακτική, η εικόνα ήταν σαφής: οι ρώσοι βομβάρδισαν μια πομπή βυτιοφόρων που μετέφεραν πετρέλαιο από τη Συρία προς την Τουρκία για εξαγωγή. Η προσπάθεια της Τουρκίας να παρουσιάσει το θέμα ως βομβαρδισμό ανθρωπιστικής βοήθειας κατάρρευσε σχεδόν αμέσως, και ακολούθησε μια εστίαση στο θέμα των διευκολύνσεων στο Ισλαμικό Κράτος. Και ξαφνικά, ο Ερντογάν πρέπει να ένοιωσε την πίεση να έρχεται από παντού. Οι καταγγελίες των Γκιουλενιστών [για διπλό παιχνίδι του Ερντογάν με τους ισλαμιστές] επανήλθαν και οι υποψίες άρχισαν να διαχέονται. Όταν η κεμαλική Τζιουμχουριέτ δημοσίευσε ειδήσεις για τις στρατιωτικές σχέσεις του καθεστώτος της Τουρκίας με το Ισλαμικό Κράτος, ο Ερντογάν έστειλε την αστυνομία για καταστολή και συνελήφθηκαν οι δημοσιογράφοι.

Η γεωπολιτική μοναξιά του Ερντογάν: πώς να αυτονομηθεί κάποιος από τη Δύση, και να ελπίζει σε κομβικό ρόλο στους αγωγούς ενέργειας όταν απομονώνεται από τοπικές/περιφερειακές δυνάμεις και τους βασικούς προμηθευτές ενέργειας;

Όμως, ο Ερντογάν τώρα φαίνονταν απελπιστικά μόνος. Οι αποκαλύψεις για την εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία οικονομικά [και από το φυσικό αέριο] ήταν η μια διάσταση. Ευρύτερα, ο Ερντογάν είχε κάνει όλες τις προσπάθειες του για αυτονόμηση από τη Δύση, κτίζοντας πάνω σε σχέσεις με άλλους τοπικούς παράγοντες. Έτσι, είχε σχέσεις και με το Ιράν, αλλά ανέπτυξε και σχέσεις με την Ρωσία. Η Ρωσία είναι βασικός παίκτης στα σχέδια της τούρκικης ηγεσίας για μετατροπή της χώρας σε ενεργειακό κόμβο. Και αν κάποτε υπήρχαν πιθανότητες και για ελεγχόμενο από τη Δύση αγωγό, αυτές οι πιθανότητες φαίνονται να μειώνονται. Η Ρωσία παραμένει ο μεγάλος ενεργειακός παίκτης. Και ο Ερντογάν είχε αποστασιοποιηθεί αρκετά από τις ΗΠΑ – ιδιαίτερα μετά την κόντρα με τους Γκιουλεντιστές. Τώρα, ξαφνικά, όμως βρισκόταν και σε κόντρα με το Ιράν, αλλά και τη Ρωσία. Και η Δύση δεν ήρθε για στήριξη.

Ίσως ο Ερντογάν να υπερεκτίμησε τη δύναμή του – με αφορμή τη στάση της Γερμανίας που χρειάζεται τη συνεργασία του στο θέμα των προσφύγων. Αλλά φάνηκε μόνος και αδύναμος. Και σε σαφή προθυμία να τα βρει με τους ρώσους. Αυτό σήμαινε άλλωστε και η έκφραση λύπης μετά την σαφή δήλωση της Μόσχας ότι θα έπρεπε να απολογηθεί.

..Και πίσω από την σκόνη, η Ρωσία έκανε αυτό που θα ήθελε χρόνο να προετοιμάσει και ανακοινώσει: οι πύραυλοι που διασφαλίζουν τη ρωσική παρουσία και το απαραβίαστο των συνόρων που θα θέλει να προστατεύσει

Το πιο ουσιαστικό, ωστόσο, ήταν το γεγονός ότι κάτω από την σκόνη του θεάματος, η Ρωσία μετέφερε στην περιοχή πύραυλους S400, δημιουργώντας, πια, ένα απόρθητο κάστρο στις περιοχές που θέλει να διασφαλίσει. Και αυτό έγινε χωρίς κανείς να εκφράσει δυσφορία. Η κατάρριψη του αεροπλάνου ήταν η στιγμή που νομιμοποίησε, όχι απλώς τους ρωσικούς βομβαρδισμούς, αλλά και την στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας, όπως ίσως και την αναγνώριση ότι η Συρία είναι πια στην σφαίρα προστασίας της Ρωσίας.

Και η διαμάχη για τα σύνορα με την Τουρκία ίσως να πέτυχε το ακριβώς αντίθετο από αυτό που θα ήθελε η Τουρκία – έκανε το σύνορο Τουρκίας – Συρίας σκληρό. Θεσμοθέτησε, ουσιαστικά, την μη παραβίαση των συνόρων με τούρκικη γκάφα. Τώρα, πια, πώς να διεκδικήσει παρεμβάσεις η Τουρκία, έχοντας η ίδια κατάρριψη αεροπλάνο με τον ισχυρισμό ότι παραβίαζε τα σύνορα της. Ούτε μια σκόπιμη προβοκάτσια εναντίον του Ερντογάν δεν θα τα κατάφερνε χειρότερα για την Άγκυρα.

Η κατάρριψη του αεροπλάνου ήταν η στιγμή που νομιμοποίησε, όχι απλώς τους ρωσικούς βομβαρδισμούς, αλλά και την στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας…. Και η διαμάχη για τα σύνορα με την Τουρκία ίσως να πέτυχε το ακριβώς αντίθετο από αυτό που θα ήθελε η Τουρκία – έκανε το σύνορο Τουρκίας – Συρίας σκληρό.