Ο κυπριακός φούρπος ως το απόλυτα πολιτικό: Εικόνες από την εξέλιξη μιας τουρκοκυπριακής ανεξαρτησιακής διεκδίκησης

Ο ποδοσφαιρικός «εξορθολογισμός» στη σχέση Τουρκίας-Τουρκοκυπρίων

«Έγινε αυτό που φοβόμασταν! Η τουρκοκυπριακή ομοσπονδία ποδοσφαίρου γίνεται μέλος της ΚΟΠ». Αυτός ήταν ο τίτλος της διαδικτυακής έκδοσης της τουρκικής εφημερίδας Χιουριέτ στις 28 Μαρτίου 2015, με τον οποίο φιλοξενούσε την είδηση ότι ο πρόεδρος της τ/κ ομοσπονδίας, Χασάν Σέρτογλου, θα πραγματοποιήσει τη Δευτέρα 30 Μαρτίου δημοσιογραφική διάσκεψη για να ανακοινώσει την νέα εξέλιξη. Η απόφαση των Τουρκοκύπριων παραγόντων του ποδοσφαίρου, είναι ουσιαστικά αποτέλεσμα της λήξης της διορίας που έδωσαν στην τουρκική ομοσπονδία ποδοσφαίρου για να αποσύρει την απόφασή της να ανοίξει γραφεία αντιπροσωπείας στην Κύπρο (με τα οποία θα αναλάβει την εκπροσώπηση των Τουρκοκυπρίων στους διεθνείς ποδοσφαιρικούς οργανισμούς) και να λύσει το πρόβλημα της μη καταβολής χρημάτων για μεταγραφές Τουρκοκυπρίων σε τουρκικές ομάδες.

Βέβαια, ο τίτλος της είδησης από τη ναυαρχίδα του κεμαλικού Τύπου στην Τουρκία, αλλά πολύ περισσότερο τα σχόλια των αναγνωστών που συνεχίζονταν μέχρι αργά το βράδυ, κατάστρεψαν ολοσχερώς τα στερεότυπα, δίνοντας χώρο έκφρασης στο «υποσυνείδητο» της σχέσης Τουρκίας – Τουρκοκυπρίων. Δηλαδή σε αυτό που πάντα υπήρχε και κανένας δεν το ομολογούσε…

Ο/Η S.Y στο σχόλιο του/της έγραφε: «Ποτέ δε μπόρεσα να καταλάβω αυτούς του Κύπριους. Δε μιλάνε σαν εμάς, αντίθετα πολλοί ξέρουν Ελληνικά. Μοιάζουν με Άραβες, κάποτε λένε ότι είναι Τούρκοι, αλλά μισούν την Τουρκία…».

Ο/Η M.Ü στο σχόλιο του/της ανέφερε: «Μωρέ αυτοί παν να γίνουν μέλος σε αυτούς που τους έσφαζαν… εάν όντως θα κάνουν κάτι τέτοιο για πολιτικούς λόγους τότε να τους κόψουμε το νερό».

Ο/Η N.E στο σχόλιο του/της ανέφερε: «Δεν μου προκαλεί καμιά έκπληξη η είδηση. Όποιος πήγε στην Κύπρο κατάλαβε πάρα πολύ καλά ότι αυτοί δεν μας αγαπούν καθόλου και το λένε συνεχώς…».

Ο/Η Η.S στο δικό του/της σχόλιο υπογράμμιζε: «Τι είναι ρε αυτοί οι Τουρκοκύπριοι… Σε λίγο θα γίνουν μέλη της ΕΟΚΑ! Αφού και μόνοι τους το λεν ότι δεν είναι Τούρκοι».

Ο κατάλογος των σχολίων παρόμοιου τύπου είναι τεράστιος… Το ποδόσφαιρο κάποτε ήταν η πρώτη μορφή διαχωρισμού Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Τώρα το ποδόσφαιρο φαίνεται να ανανεώνει το διαχωρισμό – συνειδησιακό, πολιτιστικό, ιδεολογικό – που επικρατεί ανάμεσα σε Τούρκους και Τουρκοκύπριους.

Όμως, τα πιο πάνω αποτελούν μόνο μια από τις πολλές πτυχές του θέματος που προέκυψε μεταξύ των ποδοσφαιρικών ομοσπονδιών Τουρκίας και Τουρκοκυπρίων. Οι σημαντικότερες πτυχές, οι οποίες «κατοχύρωσαν» με κάθε επισημότητα ότι το ποδόσφαιρο δεν ήταν και δεν είναι απλά ποδόσφαιρο, είναι αυτές που εμφανίστηκαν το τελευταίο χρονικό διάστημα στη δύσκολη κοινωνική πραγματικότητα της Τουρκοκυπριακής κοινότητας. Αυτές ήταν οι πτυχές που άγγιξαν μερικά από τα θεμελιακά ζητήματα των σχέσεων των Τουρκοκυπρίων με την Τουρκία. Στην κορυφή όλων το θέμα της υπεράσπισης των τουρκοκυπριακών θεσμών ως μορφή προστασίας της κυπριακής (μη τουρκικής) διάστασης της ταυτότητας της κοινότητας. Με λίγα λόγια, η αντίδραση της τουρκοκυπριακής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου έτσι όπως καταγράφεται τους τελευταίους μήνες, σηματοδοτεί μια ξεκάθαρη διάσταση μιας υπό διαμόρφωση τουρκοκυπριακής διεκδίκησης: της ανεξαρτησίας… σε αυτή την περίπτωση από την Άγκυρα.

Το Κυπριακό ως πρόβλημα Τουρκίας-Τουρκοκυπρίων και η ποδοσφαιρική του διαπραγμάτευση

Μια σύντομη περιγραφή των εξελίξεων που οδήγησαν στην τελευταία – ίσως σημαντικότερη – απόφαση της τουρκοκυπριακής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου, μπορεί να δώσει τις πτυχές της σημαντικότητας των εξελίξεων.

Η ουσία του θέματος ξεκίνησε από την επανάληψη της παραβίασης βασικών κανόνων που διέπουν τις μεταγραφές ποδοσφαιριστών από μια ομάδα σε μια άλλη. Η διαδικασία όπως είναι γνωστό προβλέπει ότι εφόσον ένας ποδοσφαιριστής έχει συμβόλαιο με συγκεκριμένη ομάδα, τότε ο σύλλογος που ενδιαφέρεται για μεταγραφεί του ποδοσφαιριστή πρέπει προηγουμένως να συμφωνήσει συγκεκριμένο χρηματικό ποσό με την ομάδα του. Κάτι που δεν αφορά το επιπλέον ποσό που προφανώς θα πάρει ο ίδιος ο ποδοσφαιριστής από τη νέα του ομάδα. Όμως στο πλαίσιο των σχέσεων Τουρκίας –Τουρκοκυπρίων τα πιο πάνω δε λειτουργούν. Οι Τουρκοκύπριοι ποδοσφαιριστές μετεγγράφονται σε ομάδες του τουρκικού ερασιτεχνικού περιφερειακού πρωταθλήματος ως Τούρκοι υπήκοοι και χωρίς καμιά προηγούμενη συνεννόηση/συμφωνία με τις τουρκοκυπριακές ομάδες στις οποίες είναι ενταγμένοι. Οι τουρκοκυπριακές ομάδες συνεπώς περιθωριοποιούνται εντελώς από τις τουρκικές, όπως ακριβώς και η ομοσπονδία ποδοσφαίρου. Τα προβλήματα της σχέσης αυτής πολλαπλασιάζονται εάν προστεθεί και το δεδομένο της μη αναγνώρισης των τουρκοκυπριακών ποδοσφαιρικών ομάδων και των σωμάτων που τις εκπροσωπούν.

Η κρίση επανεμφανίστηκε από τις πρώτες μέρες του Ιανουαρίου 2015, όταν τρεις ποδοσφαιριστές της ομάδας της Ομορφίτας (μικρό Καϊμακλί όπως την ονομάζουν οι Τουρκοκύπριοι) μεταγράφηκαν στην ομάδα της Ουσιακ, χωρίς ο κυπριακός σύλλογος να έχει οποιοδήποτε δικαίωμα. Ο πρόεδρος της ομάδας της Ομορφίτας σε δημοσιογραφική διάσκεψη τότε, με τις δηλώσεις του έθεσε ουσιαστικά το πολιτικό πλαίσιο: «νιώθω προδομένος από τον τρόπο που γίνονται οι μεταγραφές». Η προδοσία του προέδρου εδώ δεν αφορούσε πρώτα στην ενέργεια των τριών νέων… αφορούσε στο κεκτημένο που επικρατεί στις σχέσεις τουρκοκυπριακού και τουρκικού ποδοσφαίρου.

Η αντίδραση των Τουρκοκύπριων παραγόντων του ποδοσφαίρου κλιμακώθηκε με συνεχόμενες δηλώσεις αλληλεγγύης προς την Ομορφίτα. Τελικά στις 10 Φεβρουαρίου 2015 ο Χασαν Σέρτογλου συγκάλεσε γενική συνέλευση της Ομοσπονδίας, στην οποία αποφασίστηκε ότι θα δοθεί διορία 45 ημερών στην τουρκική ομοσπονδία ποδοσφαίρου να λύσει το ζήτημα της μη καταβολής ποσών στις τουρκοκυπριακές ομάδες και σε διαφορετική περίπτωση η Ομοσπονδία των Τουρκοκυπρίων θα έκανε αίτηση ένταξης στην ΚΟΠ. Η απόφαση αυτή οδήγησε την αντιπαράθεση σε εντελώς νέα επίπεδα εάν αναλογιστεί κανείς ότι από τα 31 μέλη-ομάδες της τουρκοκυπριακής ομοσπονδίας, 28 ψήφισαν υπέρ και 3 προτίμησαν την αποχή!

Αμέσως μετά την «προδοτική απόφαση» των Τουρκοκυπρίων, η τουρκική ομοσπονδία αποφάσισε να εμπλακεί στο θέμα. Δέκα μέρες μετά το τουρκοκυπριακό τελεσίγραφο, ο Γιλντιρίμ Ντεμίρορεν, πρόεδρος της τουρκικής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου, έφτασε στην Κύπρο και συναντήθηκε με τον Σέρτογλου στην παρουσία του Ντερβίς Έρογλου στο γραφείο του Τουρκοκύπριου ηγέτη. Ο χώρος της συνάντησης από μόνος του, αποδείχθηκε τελικά ικανός να κλιμακώσει παρά να αποκλιμακώσει την ένταση. Η κίνηση Ντεμίρορεν μεταφράστηκε ως μια δεύτερη ένδειξη του πως αντιλαμβάνεται η «ποδοσφαιρική» Τουρκία τους Τουρκοκύπριους. Η δήλωση του Τούρκου παράγοντα στην αρχή θόλωσε τα νερά… «το θέμα θα λυθεί στο πλαίσιο των κανόνων της FIFA» ανέφερε μετά το τέλος της συνάντηση.

Μερικές μέρες μετά, «το πλαίσιο των κανόνων της FIFA» στο οποίο αναφέρθηκε ο Ντεμίρορεν, ξεκαθάρισε. Η τουρκική ομοσπονδία ποδοσφαίρου με επιστολή της στη FIFA ανακοίνωνε ότι θα δημιουργούσε γραφείο αντιπροσωπείας για τους Τουρκοκύπριους στην Κύπρο. Με τη σειρά της η FIFA επικοινώνησε με την τουρκοκυπριακή ομοσπονδία για να μάθει εάν όντως υπήρχε πρόθεση για αποδοχή μιας τέτοιας εξέλιξης. Ο Σέρτογλου ήταν ξεκάθαρος από την αρχή. Διαβίβασε στους αρμοδίους του διεθνούς οργανισμού ότι μια τέτοια ενέργεια της τουρκικής ομοσπονδίας ήταν απαράδεκτη και σε καμιά περίπτωση δε θα υπήρχε συναίνεση από τουρκοκυπριακής πλευράς.

Ήταν αυτή η επιστολή της τουρκικής ομοσπονδίας για την οποία αναφέρθηκε ο πρόεδρος του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος, Οζκάν Γιοργκατζίογλου, λέγοντας πως «ντρέπομαι να αποκαλύψω τι λέει αυτή η επιστολή, το περιεχόμενο της είναι πολιτικό σκάνδαλο!».

Η εθνο-κοινοτική συγκρότηση στο γήπεδο: Οι Ελληνοκύπριοι από απειλή σε «έσχατη λύση»

Όταν τη δεκαετία του 1950 για πρώτη φορά οι Τουρκοκύπριοι δημιουργούσαν τις δικές τους ομάδες ως μια πτυχή – μεταξύ πολλών άλλων – της αντίδρασης ενάντια στο ενωτικό αίτημα, το ποδόσφαιρο λειτουργούσε ως βήμα έκφρασης της ιστορικής απόδειξης ότι η κοινότητα διεκδικούσε την προστασία της ύπαρξης της απέναντί από τους Ελληνοκύπριους. Το ποδοσφαιρικό γήπεδο της δεκαετίας του 1950 λοιπόν έφερε μαζί του, πέραν των ταξικών πτυχών, τις εθνοκοινοτικές ανησυχίες που αντικατοπτρίζονταν σε μια εν πολλής εθνικιστική μεταγραφή του αιτήματος για «κοινοτική ύπαρξη» των Τουρκοκυπρίων.

Από τότε μέχρι σήμερα μεσολάβησαν πολλά. Το ποδόσφαιρο εξακολουθεί να φέρει τις πολύπλοκες πολιτικές και ιδεολογικές του πτυχές. Όμως σήμερα, εάν στο ελληνοκυπριακό τους πλαίσιο αυτές οι πτυχές «εμπλουτίζονται» από την πολύπλευρη αποκάλυψη του κατεστημένου της δεξιάς, στο τουρκοκυπριακό πλαίσιο εμπλουτίζουν τη διαδικασία μεταμόρφωσης του κινήματος για προστασία της κοινοτικής ύπαρξης. Οι Τουρκοκύπριοι παράγοντες του ποδοσφαίρου, καταγράφουν σε νέο πλαίσιο τις κυπριακές ρίζες της τουρκικότητας τους, αυτή τη φορά σε ευθεία αντιπαράθεση με την Άγκυρα. Υπερασπίζονται τους ποδοσφαιρικούς θεσμούς, ως θεσμούς διακριτής τουρκοκυπριακής – και επομένως όχι τουρκικής – εξουσίας. Ως θεσμούς απόδειξης της πολιτικής και επομένως ιδεολογικής «ενηλικίωσης», η οποία απαιτεί τώρα την αποστασιοποίηση της «μάνας».

Υπό μία έννοια, οι ενέργειες και η ρητορική της τουρκοκυπριακής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου αποτελούν την επιτομή της κοινωνικής πραγματικότητας της βόρειας Κύπρου σήμερα: τη μετάβαση στις σχέσεις Τουρκοκυπρίων-Τουρκίας με άγνωστο τον τελικό τους προορισμό, αλλά με σίγουρο το θάνατο της προηγούμενης κατάστασης πραγμάτων.