Η οικονομία πέρα από τα θεάματα και τις αλλαγές τρόπου μέτρησης οικονομικών στοιχείων: η κυπριακή οικονομία απέδειξε ότι έχει αντοχές απέναντι στην εισαγωγή της εξωγενούς κρίσης μέσω των τραπεζών – ή πώς η ανοικτή εξωτερική πολιτική και τις εσωτερικές αντιστάσεις είναι παράγοντες για τη στήριξη των «αντοχών»

Τις τελευταίες 10 έρευνες είχαμε δύο ενδιαφέρουσες-ενδεικτικές ειδήσεις: την αλλαγή του τρόπου μέτρησης του δημόσιου χρέους και του κρατικού ελλείμματος [τα βασικών δεικτών που χρησιμοποιούνταν μέχρι τώρα, είτε για να εκβιάσουν λιτότητα, είτε επιβολή των μέτρων της τρόικα όπως οι ιδιωτικοποιήσεις] καιτην ολοκλήρωση των stress tests. Και αυτές οι κινήσεις έχουν ως background το θέμα των εκποιήσεων, όσον αφορά στον τραπεζιτικό τομέα και το πώς θα εξελιχθούν τα δεδομένα, όταν λήξη η περίοδος που θα μπορεί να εκβιάζει η τρόικα ή η τοπική κυβέρνηση μέσω τρόικας. Οι απώλειες της κοινωνίας [σε μείωση εισοδημάτων, ανεργία, μεταναστευση κλπ] είναι αισθητές και ήδη οι συντεχνίες, αλλά και άλλοι κοινωνικοί φορείς πιέζουν – όπως τελικά και η πλειοψηφία της βουλής- για αλλαγή έμφασης.

Η ρητορική ότι «Δεν υπάρχει άλλος δρόμος» έχει υπονομευτεί, πια, ρητορικά από το Μάρτη του 2013 [αν όχι και πιο πριν στις διαμάχες του 2012] και πρόσφατα από την δημόσια συζήτηση – και τις υποχωρήσεις της κυβέρνησης- στο θέμα των εκποιήσεων. Η απόφαση του Ανωτάτου, σε αυτό το πλαίσιο, είναι περισσότερο ενδιαφέρουσα ως ένδειξη τι θα κάνει το δικαστικό σώμα, και το Ανώτατο Δικαστήριο,[1] που είναι ιεραρχικά το ανώτερο θεσμικό όργανο, απέναντι στις πιέσεις της τρόικα να υποκαταστήσει το σύνταγμα. Όμως, το γεγονός ότι η ύφεση ήταν πιο χαμηλή, αλλά και οι μετατοπίσεις πρόσφατα δείχνουν δυο επίσης αλληλένδετα δεδομένα: η κυπριακή κοινωνία έχει αντοχές και επειδή η κυπριακή οικονομία είχε και άλλες βάσεις πέρα από τις τράπεζες, αλλά και επειδή, τελικά, η αντίσταση [με την μορφή πιέσεων για αλλαγή κατεύθυνσης – με κορυφαίο παράδειγμα την ακύρωση του καθολικού κουρέματος][2] αποδίδει.

Για να κατανοηθεί και το κλίμα, αξίζει μια αναφορά σε ένα σχόλιο του Α. Μιχαηλίδη στο Φιλελεύθερο με αφορμή μια φράση της Βελκουλέσκου που παρομοίαζε την Κύπρο με τον Ίκαρο. Ο κ. Μιχαηλίδης διαφώνησε με την παραπομπή στο «πήραν τα μυαλά αέρα» και ευγενικά, αλλά με σαφήνεια επέστρεψε την κριτική – ότι οι ξένοι επέβαλαν την κρίση. Και ανάμεσα στους τοπικούς παράγοντες την τιμητική τους είχαν, πια, αυτονόητα οι τράπεζες. Το αίσθημα ότι κάποιοι επέβαλαν στην Κύπρο, ιδιαίτερα την εμπειρία του κουρέματος, τείνει να αποκτήσει διαστάσεις καχυποψίας ότι η Κύπρος ρίχτηκε στην κρίση, από ευθύνη των τραπεζών, αλλά και από ξένη σκόπιμη επέμβαση για να δημιουργηθεί εξάρτηση. Και αυτή η οπτική ενδυναμώνετε, καθώς οι κύπριοι συνειδητοποιούν ότι η δαινομονοποίηση [ότι είναι σπάταλοι, φταίνε κλπ] στην οποία υποβλήθηκαν, όπως και η υστερία από τις αγορές, είχε και ένα συγκυριακό χαρακτήρα και ότι τελικά η κυπριακή οικονομία μπορεί να έχει δικές της αντοχές. Και αυτή η οικονομική σκέψη, όπως φαίνεται άλλωστε και από τις συζητήσεις για τις τράπεζες, διασταυρώνεται με τη συζήτηση για τη γεωπολιτική και τη θέση των μεγάλων δυνάμεων στο κυπριακό σύστημα – έτσι λ.χ. μια από τις 4 τράπεζες που πέρασαν από τεστ, είναι ρωσική, οι άλλες δυο έχουν «ανατολικά κεφάλαια» και μόνο ο Συνεργατισμός φαίνεται, πια, να είναι η πραγματική «κυπριακή τράπεζα». Και άντεξε, μάλιστα, πολύ καλύτερα από ότι φαίνεται – τουλάχιστον σε σχέση με την Ελληνική, που θα χρειαστεί και άλλα κεφάλαια. Η εκκλησία είναι η χαμένη.

Η μικρότερη ύφεση και οι αντοχές της κυπριακής οικονομίας

Σε ένα γενικό πλαίσιο φαίνεται ότι, όπως ανάμεναν, η ύφεση, συνέχισε να μειώνεται. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι όπως εκτιμήθηκε στη συμφωνία του φθινοπώρου του 2012, η ύφεση που επανήλθε το 2011 μετά την ευρύτερη αναβίωση της ευρωπαϊκής κρίσης και της μεταφορά στην Κύπρο μέσω της έκθεσης των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα, ακολουθεί μια πορεία μείωσης. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη βελτίωση ή ανάπτυξη. Αυτό το οποίο αναμένεται είναι η βελτίωση μετά την πτώση – άρα την αναπλήρωση εν μέρει του τί χάθηκε. Όπως παρατηρησε σε μια αρχική εκτίμηση η κ. Θειοπούλου στον Φιλελεύθερο μπορεί να υπολογιστεί ότι χάθηκαν ήδη 800 εκατομμύρια από την κυπριακή οικονομία – και αυτό χωρίς να περιλαμβάνει το κόστος από το κούρεμα και τις εκροές κεφαλαίων. Αλλά αυτοί οι αριθμοί δεν αποδίδουν επίσης το τεράστιο κόστος για την κοινωνία. Σύμφωνα με δυο ανεξάρτητες μελέτες που ανακοινώθηκαν πρόσφατα, οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα [όπου περιλαμβάνονται και μη συντεχνιακά οργανωμένοι τομείς] έχουν πέσει γενικά σε επίπεδα 1995, ενώ στο δημόσιο, όπου η οργάνωση είναι πιο δυνατή, η μείωση οδήγησε τα εισοδήματα των εργαζόμενων σε επίπεδα 2010. Ταυτόχρονα, το κόστος της ανεργίας έχει άρχισε να ριζώνει σε κριμένους χωρους – όπως η μετανάστευση και οι χρόνια άνεργοι. Σε αυτό το πλαίσιο, οι φαινομενικές μειώσεις της ανεργίας οφείλονται μάλλον σε αφαίρεση ανέργων που μετανάστευσαν ή δεν ψάχνουν για δουλειά ή που δεν πηγαίνουν στην υπηρεσία απασχόλησης για εγγραφή, παρά στην παραγωγή νέων θέσεων εργασίας.

Ο περιορισμός της ύφεσης έχει να κάνει, όπως παρατηρήθηκε, με δυο βασικές παραμέτρους – την στήριξη της οικονομίας από τον τουρισμό, ιδιαίτερα από την Ρωσία, και από την κατανάλωση. Όπως έχουμε γράψει και προηγουμένως, και όπως φαίνεται και από το γεγονός ότι ένας βασικός παράγοντας για την μικρότερη ύφεση ήταν ακριβώς η κατανάλωση, μια βασική αιτία για τον περιορισμό της ύφεσης ήταν η απόρριψη του καθολικού κουρέματος των καταθέσεων τον Μάρτιο του 2013. Η διαφύλαξη των μικρών και μεσαίων καταθέσεων επέτρεψε στα νοικοκυριά να ξοδέψουν για να αντιμετωπίσουν το χειρότερο στάδιο της κρίσης. Μια άλλη διάσταση, που σαφώς ευνόησε την κυπριακή οικονομία, ήταν η χρονική απομάκρυνση από το αποκορύφωμα της ευρωπαϊκής κρίσης του 2011. Αν και δεν γίνεται ακόμα πλήρως κατανοητό, αρχίζει όμως να γίνεται πια σαφές, ότι η κρίση χρέους των κρατών στην Ευρώπη, ήταν σε ένα βαθμό κατασκευασμένη – και πολιτικά [ήταν αποτέλεσμα επιλογών που έγιναν από εκείνους που είχαν την εξουσία την Ευρώπη – σε αντίθεση με τι έγινε λ.χ. στις ΗΠΑ ή στην Κίνα όπου, αντί για λιτότητα, είχαμε επέκταση της παροχής ρευστότητας] αλλά και με όρους «πανικού της αγοράς». Κατά συνέπεια σε εκείνο το πλαίσιο ήταν σημαντικό να προσπαθήσει μια χώρα να αποφύγει την ένταξη στον μηχανισμό γιατί αυτό θα σήμαινε και επιβολή εξουθενωτικών μέτρων. Ένα χρόνο μετά, και μετά το πολιτικό αδιέξοδο στην Ελλάδα με τις διπλές εκλογές τον Μάιο και Ιούνιο του 2012, έγινε σαφές ότι η ΕΚΤ έπρεπε να παρέμβει κάπως. Δεν απέφυγαν την λιτότητα η Κύπρος, η Ισπανία [ήταν ήδη σε λιτότητα από το 2010] η Σλοβενία κλπ. Αλλά η ΕΚΤ άρχισε να πειραματίζεται με την παροχή ρευστότητας – το “whatever it takes” του Μ. Ντράγκι. Το τέλος εκείνης της περιόδου της «υστερίας των αγορών» τουλάχιστον, έφερε σαφώς λιγότερη πίεση για αυστηρά μέτρα. Ήδη στο πολιτικό επίπεδο μετά το 2012, είναι εμφανείς οι πιέσεις για αλλαγή πλεύσης, έστω και μερικώς. Και αυτό φαίνεται και από την απόφαση του Ντράγκι να προχωρήσει σε χαλάρωση της παροχής ρευστότητας, παρά την αντίθεση της Γερμανίας.

Το στατιστικό κόλπο – και η αποκαλυπτική στιγμή της υποκρισίας των αριθμών

Για να γίνει κατανοητό ότι εν μέρει η κρίση ήταν και κατασκευασμένη [πέρα από την μεταφορά της ιδιωτικής ζημιάς των τραπεζών στο δημόσιο] θα πρέπει να εστιάσει κάποιος στο στατιστικό κόλπο που υιοθέτηθηκε πρόσφατα και το οποιο μειώνει το δημόσιο χρέος και το έλλειμμα:

«Η αναθεώρηση των εθνικών λογαριασμών για την χρονική περίοδο 1995-2013 έχει προκύψει μέσα από την υιοθέτηση του Ευρωπαϊκού συστήματος λογαριασμών ESA 2010 και την ενσωμάτωση στατιστικών αλλαγών και μεθοδολογικών βελτιώσεων. Συγκεκριμένα, το ΑΕΠ του 2013 [σε τρέχουσες τιμές] αναθεωρήθηκε υψηλότερα, κατά 1.615, 2 εκατ. στα 18.118,9 από 16.503.7 εκτ. με την ποσοστιαία μεταβολή να ανέρχεται σε 9.8% που είναι η μεγαλύτερη σε σχέση με την αναθεώρηση των ΑΕΠ.»

Έτσι, μαγικά σχεδόν, αλλάζουν οι τρόποι μέτρησης των δημόσιο-οικονομικών μεγεθών και ξαφνικά, η οικονομία από ύφεση βρίσκεται να έχει περισσότερο ΑΕΠ από τον προηγούμενο χρόνο. Με τον ίδιο σχεδόν τρόπο που η ανεργία μειώνεται γιατί μετρούνται λιγότερα άτομα, μετά την μείωση αυτών που θεωρούνται άνεργοι.

Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση προσπαθεί να επεκτείνει τις «προσπαθειες για να κατασκευάσει καλύτερη εικόνα – τουλάχιστον απεναντι στο αυξανόμενα απαιτητικό εσωτερικό ακροατήριο. Σε αυτά τα σεναρια ενισχυσης της «εικονας» περιλαμβανονται και τα ακολουθα κολπα εσωτερικης μετακινησης κεφαλαιων:

«Καθοριστικό ρόλο στην επαλήθευση των αριθμών, σύμφωνα με το ΥΠΟΙΚ, θα έχει ενδεχόμενη χρήση μέρους του περιθωρίου 1δις για χρηματοδότηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Το 1δις αντιστοιχεί σε 6 ποσοστιαίες μονάδες. Όπως είναι γνωστό, το 1δις προορίζεται για στήριξη του Συνεργατισμού σε περίπτωση που προκύψει ανάγκη… Στις προβλέψεις του ΥΠΟΙΚ, δεν υπολογίζεται επίσης η αναμενόμενη ανταλλαγή περιουσιακών στοιχείων με την Κεντρική Τράπεζα έναντι χρέους. Πρόκειται επίσης για πράξη της τάξης του €1 δις, δηλαδή 6 ποσοστιαίες μονάδες.»

http://www.sigmalive.com/inbusiness/news/financials/cyprus/ta-tria-kleidia-toy-dhmosioy-xreoys

Η σημασία της υπενθύμισης των συγκριτικών μέτρων είναι διπλή – από την μια πρέπει να θυμάται κάποιος αυτές τις αλλαγές, για να μπορέσει να εκτιμήσει την κατάσταση στην οικονομία, η οποία μετατρέπεται επίσης σε θέαμα, αλλά και γιατί είναι εκφραστική του πώς μερικοί άλλαξαν εντελώς ρητορική και εμφανώς λειτουργούν και εδώ με δυο μέτρα και δυο σταθμά. Όταν το 2011, η κρίση των τραπεζών οδήγησε την Κύπρο εκτός αγορών, μια μερίδα της πολιτικής ελίτ συνεργάστηκε με τις τράπεζες, όχι μόνο στην συγκάλυψη των σκανδάλων που οδηγούσαν σε κρίση, αλλά και στην προσπάθεια να μετατοπιστεί η έμφαση στο Δημόσιο – λες και ήταν λόγω Δημόσιου που βρέθηκε η Κύπρος υπό πίεση. Σε εκείνη την εκστρατεία, ντόπιοι πολιτικοί, αλλά και θεσμικοί αξιωματούχοι όπως ο Ορφανίδης, αμφισβητούσαν τις στατιστικές του κράτους. Τώρα, αντίθετα αρκετοί από τους ίδιους πολιτικούς εφαρμόζουν οι ίδιοι αυτό που, ψευδώς τότε, κατηγορούσαν άλλους – αλλά και απειλούσαν, δήθεν χωρίς να το καταλαβαίνουν, την αξιολόγηση της χώρας σε μια κρίσιμη συγκυρία. Η πραγματικότητα ήταν ότι μερικοί δεν είχαν καταλάβει το βάθος της κρίσης των τραπεζών και νόμιζαν ότι μεταφέροντας τις ζημιές στο δημόσιο θα ξεπάστρευαν. Και τότε το Μάρτιο του 2013 κατάλαβαν πως λειτουργεί η Ε.Ε.

Αλλά δεν ήταν μόνο οι τοπικοί εκπροσωποι του κεφαλαίου. Υπήρχε και μια ευρωπαϊκή διάσταση στην πίεση για λιτότητα. Όταν, τελικά, σπρώχτηκε η χώρα από τις τράπεζες στην κρίση το 2012, η τρόικα επέμενε πεισματικά σε αριθμούς υπερβολικούς για το δημόσιο χρέος. Το αντικείμενο της διαμάχης ήταν έντονο – διότι η τρόικα ήθελε να προωθήσει δυο διαστάσεις: από την μια την ατζέντα του κεφαλαίου για λιτότητα και από την άλλη να πιέσει για ιδιωτικοποιήσεις. Και για ό,ποιον μπορούσε να δει στο βάθος, το θέμα ήταν ακριβώς το φυσικό αέριο. Και όμως και πάλι υπήρξαν φωνές στο εσωτερικό που υποστήριζαν την θέση της τρόικα και αμφισβητούσαν τα στοιχεία του κράτους. Τώρα, είναι οι ίδιοι που τα αλλάζουν σαν αρχάριοι ταχυδακτυλουργοί μπροστά στα μάτια όλων. Τελικά, η τρόικα υποχώρησε το Νοέμβριο και δέχτηκε μια φόρμουλα για τις ιδιωτικοποιήσεις και οι γερμανοί αποφάσισαν ότι δεν θα υπέγραφαν μέχρι να εκλεγεί μια βολική νέα κυβέρνηση. Η τοπική, τότε, αντιπολίτευση μες την τρελή χαρά της αναμονής της εξουσίας δεν μπορούσε να καταλάβει ότι τους θεωρούσαν σαν τον δουλοπρεπή ιθαγενή. Όταν δέχτηκαν και την αρχή του κουρέματος και άρχισαν να τους ζητούν και άλλα στο γιούρογκρουπ, ο Αναστασιάδης κατάλαβε ότι τον κορόιδευαν. Ήταν αργά. Αυτοί, όμως, που επέμεναν τότε στο ότι το δημόσιο χρέος θα ξεπερνούσε το 120% και δεν πιστεύουν ούτε καν την έρευνα της PIMCO τώρα ξαφνικά δέχονται ένα στατιστικό κόλπο. Τώρα είναι άλλο το κλίμα όπως είπαμε αρχικά, μακριά από την πίεση για κατάρρευση του ευρω το 2011. Και είναι σαφές πια πόσο ευεργετικό ήταν το ρωσικό δάνειο του 2011, που καθυστέρησε τουλάχιστον τις πιέσεις μέχρι να αλλάξει το ευρωπαϊκό κλίμα. Και αν η Τράπεζα Κύπρου δεν έκανε το μικρό της πραξικόπημα τον Ιουνίου του 2012 με το οποίο έσπρωξε την χώρα στο μηχανισμό στήριξης, μπορεί και να γλίτωναν πιο εύκολα οι τράπεζες.

Η κρίση ήταν εξωγενής…

Η ουσία της απρόσμενη αντοχής τη οικονομίας στο σοκ του κουρέματος [διότι είχε και αυτό το στοιχείο για να προωθηθούν ζητήματα σε συνθήκες παραίτησης – άσχετο αν τελικά δεν βγήκε ακριβώς το σενάριο] ήταν κάτι που λεγόταν σαν απάντηση στην τότε νεοφιλελεύθερη προσπάθεια να μετατοπιστεί η ζημιά στο Δημόσιο με σκληρη λιτότητα – ότι η οικονομία έχει και άλλες βάσεις, και ότι και μια αύξηση λ.χ. του εταιρικού φόρου δεν θα επηρέαζε δραματικά τις ξένες εταιρείες Κύπρο, αφού ο χώρος και η οικονομία πρόσφεραν και άλλα. Αλλά το παραμύθι της λιτότητας τότε επέβαλε περιορισμό κάθε εσόδου το κράτους, μέχρι που ξαφνικά οι οργανωτές του θεάματος της επίθεσης στο δημόσιο-πολιτεία, διαπίστωσαν ότι άνοιγαν τον δικό τους λάκκο – όχι μόνο της συνολικής οικονομίας, αλλά και των συμφερόντων που εκπροσωπούσαν. Τώρα βάζουν φόρους ακόμα και για αυτοκίνητα που δεν χρησιμοποιούνται.

Για να κατανοηθεί ότι η κρίση ήρθε από εξωτερικό μέσω του τραπεζικού τομέα μια απλή σύγκριση του δημόσιου χρέους και του ελλείμματος με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο είναι ενδεικτική – το δημόσιο χρέος ήταν σταθερά κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο μέχρι τις αρχές του 2012, όταν χρειάστηκαν ανακεφαλαιοποίηση οι τράπεζες

http://en.wikipedia.org/wiki/Eurozone_crisis

Αντίστοιχα το δημόσιο έλλειμα ήταν επίσης κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, μέχρι τον Μάιο του 2011 [όταν ήρθε ο αποκλεισμός από τις αγορές] , όταν πια η έκθεση των τραπεζών στην Ελλάδα έκανε το κόστος δανεισμού της Κύπρου να εκτοξευθεί. Αλλα γενικά το έλλειμμα δεν ξεπέρασε το 6.4% που ήταν και το έλλειμμα τον τελευταίο χρόνο της κυβέρνησης Κληρίδη στις αρχές της δεκαετίας του 2000 – σε πιο ήπιες συνθήκες.

Η αντίσταση αποδίδει

Η επόμενη περίοδος θα είναι σαφώς μια περίοδος εντάσεων – από την μια οι συντεχνίες, αλλά και μια σειρά από κοινωνικές ομάδες φαίνονται να ετοιμάζονται να διεκδικήσουν στήριξη από την πολιτεία – όπως έγινε με τις τράπεζες στο κάτω κάτω- ενώ η κυβέρνηση και το κυβερνών κόμμα φαίνονται διχασμένοι. Από την μια, μερίδα με το βλέμμα στραμμένο στη βάση θέλει χαλάρωση της λιτότητας, όπως και η πλειοψηφία των κομμάτων και της κοινωνίας, ενώ μια άλλη πτέρυγα [με την στήριξη μερίδας του ντόπιου αλλά και του διεθνούς -μέσω των "επενδυτών" που "κατεβαίνουν"] κεφαλαίου φαίνεται να ελπίζει σε εξωτερικές πιέσεις, όπως του ΔΝΤ για να προχωρήσουν θέματα τα οποία φαίνονται να έχουν σταλώσει ή θα σταλώσουν στο άμεσο μέλλον - όπως ενδέχεται οι ιδιωτικοποιήσεις. Θα πρέπει επισης να σημειωθεί ως αξιόλογο ότι το μέγιστο χρόνου για εκποιήσεις είναι 4 χρόνια και τρεις μήνες για την Κύπρο, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος, όπως συμφωνήθηκε στα stress tests είναι 3 χρονια. Προφανώς, οι τοπικές πιέσεις σαν ένδειξη πιθανοτήτων περαιτέρω μπλοκαρίσματος, επέβαλε και ιδιαίτερο καθεστώς στην Κύπρο. Όπως και με το πρώτο κούρεμα, η αντίσταση αποδίδει…

Πέρα από την αντιπαράθεση για την ανάκτηση ή μη του χαμένου πλούτου/εισοδημάτων των λαϊκών και των μεσαίων στρωμάτων, η οικονομία θα έχει να αντιμετωπίσει και τις πιέσεις στον τουρισμό [ήδη υπήρξε πτώση τον Σεπτέμβριο και αναμένεται μεγαλύτερη πτώση από την Ρωσία] από τις διεθνείς αντιπαραθέσεις, αλλά και το γεγονός ότι τα μαξιλαράκια των καταθέσεων της πλειοψηφίας εξαντλούνται.

[1]Αξιζει να καταγραφεί και η θέση – για να δούμε και την θέση του Ανωτάτου - ηοποία αναπτύχθηκε ενώπιον του Ανωτάτου ότι «ότι το Μνημόνιο αυτό καθ` εαυτό δεν αποτελεί δεσμευτική, κατά το πρότυπο διεθνών συμβάσεων συμφωνία, αλλά απλώς είναι ένα memorandum of understanding, δηλαδή μία συνεννόηση». - http://www.sigmalive.com/news/local/172390/stis-3110-i-apofasi-tou-anotatou-gia-anafores-ekpoiiseon

[2] Ακόμα και το γεγονός ότι το Ανώτατο δεν δέχθηκε να πάρει απόφαση την ημέρα που το πίεζαν ήταν και αυτό μια μορφή άρνησης, τουλάχιστον, να μετατραπεί σε όργανο αποφάσεων άλλων..