Λατινική Αμερική: μια νέα αριστερή ηγεμονία; - η Αργεντινή και οι «γύπες» της κερδοσκοπίας, η Κολομβία και το αντάρτικο, η Βραζιλία και η μεταμόρφωση

Η λατινική Αμερική είναι στην επικαιρότητα λόγω του παγκόσμιου κυπέλλου στην Βραζιλία, αλλά δυο άλλες ειδήσεις ίσως να κουβαλούν ακόμα πιο σημαντικές εξελίξεις για το μέλλον: η απόφαση δικαστηρίου στις ΗΠΑ να δικαιώσει επενδυτικά ταμεία τα οποία αρνούνται να δεχθούν διακανονισμό με την κυβέρνηση της Αργεντινής και η νίκη του Σάντος στην Κολομβία, με σύνθημα την ειρήνη με τους αριστερούς αντάρτες.

Η Αργεντινή απέναντι στους γύπες – σε μια διαμάχη που σημαίνει πολλά και συστημικά

Τη δεκαετία του 1990, στο τότε απόγειο του νεοφιλελευθερισμού κυκλοφορούσε μια προσπάθεια να περάσει μια παγκόσμια συνθήκη για τις επενδύσεις, η ΜΑΙ, η οποία θα έδινε στους επενδύτες -τα επενδυτικά ταμεία που σε μερικές περιπτώσεις ονομάζονται και vulture funds- το δικαίωμα να επιβάλουν τις απαιτήσεις τους στις τοπικές κυβερνήσεις ως νομικό δεδομένο. Εκείνη η προσπάθεια ναυάγησε – και το βάρος της αντίστασης το ανέλαβε μέρος του υπό διαμόρφωση, τότε, κινήματος ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, και στο θεσμικό επίπεδο μη-δυτικές χώρες, όπως η Ινδία. Εκείνη η προσπάθεια ναυάγησε μεν, αλλά η επιθυμία για εφαρμογή της δεν έχει εμφανώς εξαφανιστεί. Όταν στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Αργεντινή έκανε ουσιαστικά στάση πληρωμών και απαίτησε επαναδιαπραγμάτευση του δανείου της στους επενδύτες, ήταν και μια αρχή της αμφισβήτησης που σάρωσε τη λατινική Αμερική. Τελικά, η πλειοψηφία των επενδυτών συμβιβάστηκε και δέχτηκε ένα κούρεμα των απαιτήσεών τους μετά από συνομιλίες με την κυβέρνηση της Αργεντινής. Αυτοί ήταν το 92% των επενδυτών. Το 8% αρνήθηκε να δεχθεί συμβιβασμό και προσέφυγε σε δικαστήριο στις ΗΠΑ, που τους δικαίωσε. Το ενδιαφέρον ήταν η δήλωση του ΔΝΤ, που ουσιαστικά επέσυρε τον κίνδυνο συστημικού προβλήματος. Διότι αν το δικαστήριο μιας χώρας δικαιούται να αποφασίζει για τα χρέη μιας άλλης, τότε τα δεδομένα είναι παράδοξα οικονομικά -με την έννοια της διασύνδεσης- αλλά και πολιτικά. Όμως, αυτή η διασύνδεση απειλεί λ.χ. ενδεχομένως και αλλά κουρέματα. Αν μερικά δικαστήρια δεν αποδεχθούν κάποιες πολιτικές αποφάσεις πάνω στις οποίες κτίστηκε λ.χ. η διάσωση του ευρώ το 2011, τότε ποιά είναι η γενικότερη νομική βάση των κουρεμάτων – και σε ποιούς δικαστικούς θεσμούς υπόκεινται.

Η πρόεδρος της Αργεντινής αποκάλεσε τα επενδυτικά ταμεία που επιμένουν, εκβιαστές και απείλησε με νέα στάση πληρωμών. Άφησε βέβαια και την πόρτα ανοικτή για διαπραγμάτευση. Αλλά το θέμα παραμένει ανοικτό και σαφώς πολύ ενδιαφέρον για πολλές χώρες που έχουν νταραβέρια με ξένους επενδύτες – και το όριο νομικής ευθύνης για αυτές τις επενδύσεις.

Θα δικαιωθει επιτέλους ο Μάρκες και τα 100 χρόνια της μοναξιάς;

Στην Κολομβία, ο Σάντος επανεκλέγηκε πρόεδρος μετά από μια εκστρατεία η οποία βασίστηκε στην υπόσχεση να ολοκληρώσει τις συνομιλίες με τους αντάρτες. Παρά το ότι είναι κεντροδεξιός ο Σάντος, έχει κάνει αισθητές κινήσεις προς του αντάρτες- ανάμεσα τους και ο συμβολισμός των συνομιλιών στην Αβάνα. Η Κολομβία γενικότερα, αν και η χώρα ενός από τους πιο γνωστούς μεταμοντέρνους αριστερούς διανοούμενους της λατινικής Αμερικής, του Μάρκες, δεν κατάφερε ακόμα να ξεπεράσει το παρελθόν του αυταρχισμού, της καταστολής και της κραυγαλέας διαφθοράς. Το ότι ο δήμαρχος της πρωτεύουσας, ο οποίος είναι αριστερός -η πιο μεγάλη εκλογική επιτυχία της αριστεράς και των κινημάτων τα οποία λειτουργούν σε ένα καθεστώς ημιπαρανομίας και έμμεσης καταστολής- παύτηκε για ένα διάστημα με αστείες κατηγορίες – γιατί δεν διαχειρίστηκε καλά μια απεργία σκουπιδιών, είνα εκφραστικό του βαθέως κατεστημένου στη χώρα. Το ότι υπάρχει και ένας άτυπος εμφύλιος με το εμπόριο ναρκωτικών, που ανθίζει λόγω ακριβώς της απαγόρευσης από τις ΗΠΑ που προκαλεί την παράνομη βιομηχανία, η οποία με τη σειρά της έδινε την ευκαιρία στις ΗΠΑ να έχουν στρατό στην χώρα για «καταστολή του εγκλήματος» - το οποίο συχνά ήταν ευφημισμός για την γενικότερη επιτήρηση της περιοχής.

Η Βραζιλία ως δείγμα των μετατοπίσεων

Ίσως, όμως, να είναι η Βραζιλία που είναι το δείγμα του πόσο έχει αλλάξει η λατινική Αμερική. Μέχρι πριν 20 χρόνια, η Βραζιλία ήταν η εξωτική χώρα του καρναβαλιού και των φτωχογειτονιών που δημιουργούσαν το ποδόσφαιρο, για τα οποίο ήταν επίσης γνωστή. Το ότι το φετινό μουντιάλ είχε να αντιμετωπίσει διαμαρτυρίες, και μάλιστα από τα αριστερά, ενώ στην προεδρία βρίσκεται μια τέως αντάρτισσα και τώρα σοσιαλδημοκράτης πολιτικός, είναι εκφραστικό. Οι βραζιλιανοί δεν είναι πια θέαμα. Είναι μια χώρα, αναδυόμενη δύναμη στο παγκόσμιο σύστημα, στην οποία ένα μεγάλο ποσοστό μετακινήθηκε πάνω από το καθεστώς φτώχειας μετά την άνοδο του «κόμματος των εργατών» και των συμμάχων του στην εξουσία. Και αυτή η ταξική μετατόπιση έχει απόηχους και στο μαρξιστικό εποικοδόμημα της πολιτικής – μια μερίδα των πολιτών αμφισβητεί το θέαμα του ποδοσφαίρου από το χώρο παραγωγής του. Αλλά και το πολιτικό σκηνικό είναι ενδιαφέρον. Στις δημοσκοπήσεις προηγείται η νυν πρόεδρος η Ρούσσεφ, ακολουθεί ο υποψήφιος ενός κόμματος που λέγεται σοσιαλδημοκρατικό και εκπροσωπεί το κέντρο,[1] ενώ ο τρίτος υποψήφιος εκπροσωπεί το «σοσιαλιστικό κόμμα», το οποίο έχει επίσης αριστερές καταβολές.

[1] Το κόμμα, ουσιαστικά, γεννήθηκε, μαζί με τον κόμμα των εργατών, την δεκαετία του 70 ως κεντροαριστερή σοσιαλδημοκρατική αντιπολίτευση στη στρατιωτική δικτατορία.